انواع مقابله کارآمد

مقابله کارآمد، سازگارانه و مؤثر است. این مقابله شامل دو نوع مسئله‌مدار و هیجان‌مدار می‌باشد.

مقابله مسئله‌مدار:

مقابله مسئله‌مدار، عبارت است از تغییر مشکلی که باعث پریشانی شده است. مقابله مسئله‌مدار، زمانی مفید است که استرس زا “قابل کنترل” باشد؛ یعنی برداشتن گام‌های عینی و ملموس در جهت تغییر، که شدت استرس زا را کاهش می‌دهد و یا آن را از بین می‌برد.

نمونه هایی از مقابله مسئله‌مدار عبارتند از:

• • حل مسئله شناختی

• • تصمیم گیری

• • حل تعارض

• • جستجوی اطلاعات

• • مشورت کردن

• تعیین هدف

به عنوان مثال تصور فرد از اینکه چون مبتلا به یک بیماری است، پس زندگی اش به پایان رسیده است، می‌تواند با جستجوی اطلاعات ‌در مورد درمان‌های پزشکی موجود، تغییر کند و اصلاح شود (آنتونی و همکاران، ۲۰۰۷؛ به نقل از آل محمد و همکاران، ۱۳۸۸).

مقابله هیجان مدار:

مقابله هیجان‌مدار عبارت است از تنظیم پاسخ هیجانی با توجه به موقعیت پر استرس. مقابله هیجان‌مدار، زمانی سودمندتر است که استرس زا “غیر قابل کنترل” باشد؛ ‌به این معنا که تغییر یا دگرگونی استرس‌زا، فراتر از ظرفیت و امکانات فرد می‌باشد.

نمونه هایی از مقابله هیجان – مدار، عبارتند از:

• • بازسازی شناختی(مانند: جایگزینی فکر منطقی)

• • ابراز هیجانی (مانند : در میان گذاشتن ترس‌ها یا ناکامی با دیگران)

• • تغییرات رفتاری (مانند: شرکت کردن در فعالت‌های خوشایند)

• کاهش استرس جسمی (مانند: ورزش کردن، آرمیدگی، تنفس عمیق)

برای مثال، درست است که نمی‌توانید این واقعیت را که مبتلا به بیماری هستید تغییر دهید، اما تکنیک‌هایی برای تغییر احساس تان نسبت ‌به این موقعیت وجود دارد که می‌توانید از آن‌ ها استفاده کنید (آنتونی و همکاران، ۲۰۰۷؛ به نقل از آل محمد و همکاران، ۱۳۸۸).

ترکیب مقابله مسئله – مدار و هیجان – مدار

ترکیب راهبردهای مسئله‌مدار و هیجان‌مدار، بسیار مؤثر است. برای مثال، تمرین آرمیدگی (یک تکنیک هیجان‌مدار) قبل از ملاقات با پزشک می‌تواند اضطراب را کاهش دهد. این کار به شما کمک می‌کند تا به اطلاعاتی که دکتر ارائه می‌دهد، بهتر تمرکز کنید و یک انتخاب درمانی آرام و آگاهانه داشته باشید (یک تکنیک مسئله‌مدار). استفاده از مقابله کارآمد در دوره های پر استرس به شما کمک می‌کند که از لحاظ هیجانی و جسمی، احساس بهتری داشته باشید. چگونگی مقابله شما با موقعیت‌ها، بخشی از پاسخ استرس است که مشاهده و نهایتاًً تغییر آن، برای آن از همه آسان تر است. انتخاب راهبردی که با موقعیت متناسب نیست، می‌تواند ناکارآمد باشد و پریشانی بیشتری ایجاد کند (آنتونی و همکاران، ۲۰۰۷؛ به نقل از آل محمد و همکاران، ۱۳۸۸).

انواع مقابله ناکارآمد

راهبرد‌های مقابله‌ای ناکارآمد، اغلب غیرمستقیم و کمتر مؤثرند. این راهبردها نیز به دو نوع مسأله‌مدار و هیجان‌مدار تقسیم می‌شوند.

راهبرد‌های نا کارآمد مسئله‌مدار:

راهبرد‌های نا کارآمد مسئله‌مدار، رویکرد غیر مستقیم به مشکل را شامل می‌شود. معمولاً در این راهبرد‌ها به مشکل به صورت اجتنابی بر خورد می‌شود.

• • اجتناب رفتاری: شما ممکن است مسافت زیادی را برای دوری از یک شخص، مکان یا فعالیت ناراحت کننده، طی کنید.

• اجتناب شناختی: شما ممکن است با حواس پرتی یا انکار آشکار، با مشکل موجود برخورد کنید.

راهبردهای نا کارآمد هیجان‌مدار:

این راهبرد‌ها تمایل کمتری برای استفاده از روش‌های سالم رهایی از هیجانات منفی را دارند. با این حال، این رفتارها یا افکار ناسالم، اغلب به جای از بین بردن مشکلات هیجانی، آن‌ ها را بدتر می‌کند.

• • فعالیت‌های مصرفی: سیگار کشیدن، خوردن، مصرف یا سؤمصرف الکل و مواد مخدر

• • احساس درماندگی یا نا امیدی: افکاری که نگرش “دست کشیدن/ تسلیم شدن” را منتقل می‌کنند

• • درگیر شدن در رفتارهای پرخطر: رفتار جنسی پر خطر، رانندگی‌های بی محابا

• سرکوبی احساسات در درون : نشان ندادن هیجانات یا پنهان کردن آن ها.

رابطه‌ متقابل راهبردهای ناکارآمد

معمولاً استفاده از راهبردهای مسئله‌مدار ناکارآمد، موجب استفاده از راهبردهای هیجان‌مدار ناکارآمد می‌شود و برعکس. مثلاً اجتناب از مشکل، نه تنها چیزی را حل نمی‌کند، بلکه ممکن است آن را بدتر کند و فرد برای برخورد با اضطرابش ممکن است به فعالیت‌های مصرفی روی آورد.

استفاده از راهبرد‌های ناکارآمد باعث می‌شود که به احتمال کمتری با موقعیت پر استرس (مشکل) روبرو شوید، زیرا این راهبرد‌ها:

• • باعث رهایی موقتی از بی قراری و اضطراب می‌شوند.

• • برای فرار از مشکل، شما را تقویت می‌کند.

• • اعتماد به نفس و جرئت شما را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود که در آینده به احتمال بیشتری از برخورد مستقیم با مشکلات اجتناب کنید.

• احساس درماندگی را دائمی می‌کنند و احتمال افسرده شدن شما را افزایش می‌دهند (آنتونی و همکاران، ۲۰۰۷؛ به نقل از آل محمد و همکاران، ۱۳۸۸).

برای مقابله با واکنش‌های روانی ناشی از ناباروری، روش‌های مختلفی وجود دارد. میرز^[۱۰۷] و وارک^[۱۰۸] (۱۹۹۶) برنامه مدیریت استرس به شیوه شناختی – رفتاری را برای درمان زوج‌ها پیشنهاد کرده و معتقدند که این رویکردبه طور مناسبی نیاز‌های زوج‌های نابارور را برای مقابله با فشار‌های روانی تامین می‌کند. مدیریت شناختی – رفتاری استرس یا مصون سازی در مقابل تنیدگی می‌تواند علاوه بر کاهش تنیدگی، بر بهبود خلق و کیفیت زندگی در گروه‌های مختلفی از بیماران اثر بخش باشد (پندو و همکاران، ۲۰۰۷؛ آنتونی و همکاران، ۲۰۰۶).

اهداف طراحی برنامه مدیریت استرس

الف) جمع‌ آوری اطلاعات برای افراد ‌در مورد منابع استرس، ماهیت پاسخهای استرس در انسان، انواع راهبرد‌های مقابله‌ای که در مواجهه با استرس زاها به کار می‌روند.

ب) آموزش مهارت‌های کاهش اضطراب، از قبیل آرمیدگی عضلانی تدریجی و تصویرسازی آرامش بخش.

ج)تعدیل و اصلاح ارزیابی‌های شناختی ناسازگار با بهره گرفتن از بازسازی شناختی.

د) ارتقای مهارت‌های حل تعارض بین فردی و ارتباطی از طریق آموزش ابرازگری و مدیریت خشم .

ه) افزایش دسترسی و استفاده از شبکه های حمایت اجتماعی از طریق مهارت‌های بین فردی و ارتباطی اصلاح شده.

۴- سازگاری با موقعیت^[۵۳]

سازگاری با موقعیت یعنی توانایی فرد در هم سوکردن رفتار خود با عوامل خارجی و موقعیتی. کسانی که چنین خصوصیتی دارند، می‌توانند رفتار خود را با عوامل محیطی و موقعیتی وفق دهند. آنان نسبت به علایم و نشانه های خارجی، حساسیت زیادی نشان می­ دهند و در موقعیت های گوناگون، رفتار متفاوتی دارند (رابینز ۱۳۸۳:۱۴۹).

«راجرز» سازگاری را اینگونه تعریف ‌کرده‌است: منظور از سازگاری، انطباق متوالی با تغییرات و ایجاد ارتباط بین خود و محیط به نحوی است که حداکثر خویشتن سازی را همراه با رفاه اجتماعی، ضمن رعایت حقایق خارجی،امکان پذیر سازد. ‌به این ترتیب، سازگاری به معنی همرنگ شدن با جماعت نیست، سازگاری به معنی شناخت این حقیقت است که هر فرد باید هدف های خود را با توجه به چهارچوب های اجتماعی و فرهنگی تعقیب نماید (شعاری نژاد، ۱۳۷۲:۲۲).

می توان گفت، ناتوانی در سازگاری شغلی مسأله اساسی در سازمان­ های امروزی است. تخمین زده می شود که بین ٨٠ تا ٩٠ درصد سوانح صنعتی با عوامل شخصی مرتبط است. ترک خدمت، غیبت از کار، اعتیاد به مواد مخدر و…از مسایل رایج در بسیاری از سازمان­ های معاصر است. اگر افراد نتوانند با محیط کار سازگاری داشته باشند، این رفتار غیر مولد ادامه خواهد داشت. در بررسی اینکه چرا افراد با مسایل سازگاری در محیط کار مواجه می‌شوند، «نف^[۵۴]»(۱۹۸۶) چهار علت را مشخص می­ کند. به تبع تئوری تیپ شخصیت،«نف» می­گوید که هر پنج تیپ معرف تصویری بالینی از انواع گوناگون « روان درمان شناسی» هستند:

تیپ ١: افرادی که فاقد انگیزش نسبت به کار هستند. این افراد مفهومی منفی از نقش کار دارند و سعی ‌می‌کنند از آن اجتناب کنند.

تیپ ٢: افرادی که پاسخ غالب در آن ها در برابر تقاضاهای مولد بودن، ترس و اضطراب است.

تیپ ٣: افرادی که پاسخ غالب در آن ها، خصومت و پرخاشگری آشکار است.

تیپ ۴: افرادی که مشخصه اصلی آن ها وابستگی (عدم استقلال) است. از مشخصات چنین افرادی، اظهار عجز، درخواست مشورت دایمی از دیگران و ناتوانی در ابتکار عمل می‌باشد.

تیپ ۵: افرادی که فاقد ادراک مورد نیاز به اجتناب از دیگرانند و درک نمی کنند که رفتار آن ها موجب عکس العمل و تاثیر نامطلوب بر دیگران است. این افراد از استعداد اجتماعی بی بهره و از رفتار مناسب در موقعیت­های اجتماعی ناآگاه هستند.

نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل«نف» عبارتند از:

اول، آنکه ناسازگاری با شغل با جدول تنظیمی کار، منحصراً ‌به این معنی نیست که فرد، تنبل یا احمق است. برخی مسایل عمیق روانی از سازگاری عادی افراد، در بسیاری از موارد جلوگیری می‌کند. دوم، فقط در تیپ ١ (از پنج تیپ)مسئله انگیزش وجود دارد.

سوم، یک تیپ (تیپ پنجم)نشانگر نوعی اختلال شخصیت یا حداقل عدم بلوغ اجتماعی است. سه تیپ دیگر، اضطراب، پرخاشگری و وابستگی به شخصیت مرتبط هستند و بیشتر به ماهیت تاثیر شغل بر شخصیت ارتباط دارند، ‌بنابرین‏ سه علت از پنج علت ناسازگاری مربوط به شغل می‌باشد که منجر به کنار ه جویی فرد می­ شود (محمدزاده و مهرورزان ، ۱۳۷۵:۴۴۵).

به هر حال، مجموعه صفات و خصوصیات شخصیتی که در بالا مورد بحث قرار گرفتند، نقش عمده ای را در تعیین رفتار کاری بازی می‌کنند. بدون درک و فهم اصطلاح شخصیت، نمی توان اقدام به درک رفتار کارکنان در سازمان نمود. به عبارت ساده تر برای درک رفتار سازمانی مدیران و کارکنان سازما نها، ابتدا باید مفهوم شخصیت به خوبی فهمیده شود. مکانیسم تاثیرگذاری عوامل رشد شخصیت بر ویژگی های شخصیتی و تفاوت های فردی که از این بابت در رفتار پرسنل سازمان ها می توان مشاهده کرد، به خوبی در الگوی شماره (۲) نشان داده شده است (سلطانی و روحانی ،۱۳۸۱).

‌بنابرین‏ ‌می‌توان گفت، هنر مدیریت در واقع کارکردن با دیگران و توسط دیگران است. برای اینکه بتوان با

دیگران خوب کار کرد و آنان را به کار واداشت، باید درست استخدام کرد، خوب پرورش داد و هرکس را

در جای صحیح خود به کار گمارد. علاوه بر این، لازم است که نیازها، خواست ه ها و آرزوهای افراد در محیط کار در نظر گرفته شود. دست زدن به چنین کارهایی بدون شناخت استعدادها، عواطف، نوع و سطح نیاز انگیز ه ها و شخصیت افراد امکا نپذیر نیست، زیرا رفتار هر فرد با دیگری متفاوت است و نحوه برخورد با وی نیازمند دقت و شناخت کافی از اوست (علوی ، ۱۳۷۴).

عوامل سازنده سازنده شخصیت

نمونه های تفاوت شخصیتی

نگرشهای مربوط به کار و رفتار در سازمان

عوامل سازنده سازنده شخصیت

نمونه های تفاوت شخصیتی

نگرشهای مربوط به کار و رفتار در سازمان

۱-عوامل فیزیولوژیک

۲-عوامل فرهنگی

۳-عوامل خانوادگی و گروهی

۴-عوامل به نقش

۵- عوامل موقعیتی

۱- عزت نفس

۲-کارایی شخصیتی

۳-کانون کنترل

۴-قدرت طلبی

۵-سازگاری با موقعیت

۶-جرم اندیشی

۷-اطمینان پذیری

نمودار ۲-۱: رابطه شخصیت با نگرش ها و رفتارهای کارکنان سازمان

۲-۱۱- تعهد سازمانی و عوامل مؤثر بر آن

تعهد سازمانی یک نگرش مهم شغلی و سازمانی است که در طول سا ل های گذشته مورد علاقه بسیاری ‌از محققان رشته‌های رفتار سازمانی و روانشناسی خصوصاًً روانشناسی اجتماعی بوده است در دهه اخیر تحقیقات متعددی در این زمینه و در ابعاد مختلف با آن انجام گرفته است این تحقیقات در دو مقوله دسته­بندی می‌شوند.گروه اول سعی در شناخت ماهیت خود تعهد داشته اند و گروه دوم به بررسی عوامل مرتبط با تعهد پرداخته‌اند اگر چه این متغیر به نحو محسوس و کمی اندازه گیری نمی شود اما وجود آن علی الاخصوص دربرخی سازمان ها بسیارضروری است در این مقاله سعی شده به تعریف تعهد، انواع تعهد، دیدگاه های نوین درباره تعهد سازمانی، عواملی ازجمله خصوصیات شخصی وویژگی های شغلی که بر تعهد سازمانی کارکنان تأثیر گذاشته و تحقیقات صورت گرفته در این مورد پرداخته شود.

1. 1. اختلاس واژه عربی به معنی ربودن، زور ربودن و سلب کردن می‌باشد.

1. 1. به دست آوردن با حیله و نیرنگ و عجله و قاپیدن.

1. ربودن و زور ربودن، دزدیدن پول به صورت پنهانی بدون حق از صندوق بنگاه یا اداره یا برداشتن پول به صورت پنهانی بدون حق از صندوق بنگاه یا اداره آمده است.

تعریف فقهی جرم اختلاس

شیوه ها و روش های تصاحب مال دیگری بدون دلیل شرعی زیاد است که در فقه عناوین خاصی را هر کدام دارد که یکی از این ها اختلاس می‌باشد.

شهید ثانی در شرح لمعه می نویسد، مختلس کسی است که مال را به صورت پنهانی از غیر حرز برمیدارد و تسلب کسی است که مال را به صورت آشکار برمیدارد و فرار می‌کند.

صاحب ریاض می نویسد: مختلس کسی است که مخفیانه مال را از غیر حرز می‌گیرد.

بنا به تعریف فوق چنین استنباط می شود که اختلاس ربودن مال دیگری به صورت پنهانی ، از غیر حرز می‌باشد در حالی که استلاب، ربودن مال غیر به صورت آشکار می‌باشد.

‌بنابرین‏ می توان گفت که مفهوم اختلاس ‌بر اساس آنچه که در شرع است با آنچه که مفهوم حقوقی آن است متفاوت بوده و در زمره سرقت به کار می رود.

اختلاس در تعریف حقوقی

اختلاس به نوعی از جرم خیانت در امانت مأمورین دولت اطلاق می شود و آن عبارت است از این که برحسب وظیفه قانونی مال دولت به او سپرده شده، آن را به طریق نامشروع تصاحب نماید.

مختلس: مأمور دولت یا مامور به خدمات عمومی یا یکی از شرکت های دولتی یا وابسته به دولت یا مأمور سایر موسساتی که به کمک مستمر دولت اداره می شود و آگاهانه وجوه یا اموال متعلق به دولت را که بر حسب وظیفه و به طور امانی به او سپرده شده به نفع خود و بر خلاف اصل امانت داری تصاحب و برداشت می نمایند.

خیانت مأمور دولت در اموالی که بر حسب وظیفه به او سپرده شده است.

از آنجایی که اختلاس در اموال دولتی است و به دلیل اهمیت بیت المال در اسلام ‌و تاکید امانت داری از آن، به اشاره ای در این مورد می پردازیم:

(( قبل از خلیفه دوم و قبل از تأسیس دیوان ، رسم بر این بود که مسلمین اموالی را که به دست می آورند، همان دم بین خود تقسیم کنند. بدون آنکه اجازه دهند مدتی بر آن بگدزرد، زیرا علاوه بر آنکه اکثر اموالی که اوائل نصیب مسلمانان می شد عبارت از غنائم جنگی بود و می بایستی بین محاربین تقسیم گردد. دیگر اموال ( جزیه یا مالیات سرانه، خراج و مالیات بر اراضی، عشور، اقطاع و غیره ) هم چندان نبود که زیاده بر احتیاح روز مردم باشد، به همین جهت به مجرد رسیدن و یا به دست آوردن مالی، پس از تفکیک از لحاظ موارد مصرف، آن را به طور مساوی تقسیم می‌کردند.)) ^[۳۸]۱

‌بنابرین‏ دیوان مسلمین و بیت المال هنوز کاملا شکل نگرفته بود.

مع الوصف در اهتمام پیامبر اسلام (ص) و همچنین سایر ائمه معصومین (ع) و روایات و حکایات متعددی ( چه قبل ا ز تأسیس دیوان بین مسلمین و چه پس از آن) نقل شده است.

از عایشه اسناد مختلف روایت شده که رسول خدا(ص)، هنگامی که در بستر مرگ آخرین دقایق زندگانی را می گذرانید، ناگهان متوجه شد که چندین دیناری از اموال مسلمانان را به مصرف نرسانده است.

در همان حال عایشه را طلبید و از او خواست که آن پول را که ظاهراً پنچ یا شش دینار بوده است، فورا به مصرف برساند. در این هنگام پیغمبر (ص) از حال رفت و عایشه هم به علت ناراحتی، اجرای این دستور را فراموش کرد.

پیغمبر (ص) مجددا که به هوش آمد و متوجه شد که عایشه هنوز چند دینار مذکور را به مصرف نرسانده است،از او خواست برای اینکه هنگام ملاقات با خدایش، مدیون مردم نباشد هرچه زودتر آن را به مصرف برساند. ^[۳۹]۱

همچنین روایات اعجاب انگیز منقوله از حضرت علی (ع) از پاسخ آن حضرت به درخواست نابجای برادرش عقیل تا خاموش کردن چراغ بیت المال به هنگام گفتگوی خصوصی با طلحه و زبیر و عکس العمل آن حضرت ‌در مورد به عاریت گرفتن گردنبند از بیت المال توسط دخترش و موارد متعدد دیگر، همگی حکایت از اهتمام آن امام همام، به اموال بیت المال دارد که به ‌عنوان نمونه قسمت‌هایی از آن حضرت را که به کارگزاران و فرماندهانش ‌در مورد اعمال دقت نظر در حفظ بیت المال ارسال نموده اند، ذکر می‌گردد:

بخشی از نامه حضرت به زیاد بن ابیه، فرماندار اهواز، فارس و کرمان:

(( همانا من به خدا سوگند می خورم، سوگندی راست، اگر مرا خبر رسد که تو در فی مسلمانان اندک یا بسیار خیانت کرده ای، چنان بر تو سخت گیرم که اندک مال امانی و در مانده به هزینه عیال و رو پریشان حال))^[۴۰]۱

و در نامه ای دیگر به یکی از عاملان خود می نویسد: (( چون مجال بیشتر در خیانت به امت به دستت افتاد، شتابان حمله نمودی و تند بر جستی و آنچه از مالی که برای بیوه زنان و یتیمان نهاده بودی بربودی، چنانچه گرگ تیزتک بر می‌آید و بر زخم خورده و از کار افتاده را برباید، پس با خاطره آسوده آن مال ربوده را به حجاز روانه داشتی و خود را در گرفتن آن بزهکار نپنداشتی، وای برتو، گویی با خود چنین نهادی که مرده ریگی از پدر و مادر خویش نزد کسانت فرستادی، پناه بر خدا، آیا به رستاخیز ایمان ندارد و از حساب و پرسش بیم نمی آی؟ ای که نزد ما در شمار خردمندان بودی، چگونه نوشیدن و خوردن را بر خود گوارا نمودی، حال که می‌دانی حرام می خوری و حرام می آشامی . کنیزکان می خری و زنان می گیری و با آنان می آرامی. از مال یتیمان و مستمندان و مو منان و مجاهدانی که خدا این ‌مال‌ها را به آنان واگداشته و این شهرها را به دست ایشان مصون داشته؟ پس از خدا بیم دارد و مالهای این مردم را باز سپار و اگر نکنی و خدا مرا یاری دهد تا بر تو دست یابم، کیفر دهم که نزد خدا عذر خواه من گردد و به شمشیرت بزنم که بدان نزنم جز که به آتش درآمد. به خدا اگر حسن و حسین چنان که تو کردی از من روی خوش ندیدی و به آرزویی نرسیدندی تا آنکه حق را از آنان باز ستانم و باطل را که به سمتشان پدید شده نابود گردانم. ^[۴۱]۱

و در یکی از خطبه ها ی خود جریان تقاضای عقیل را چنین بیان می فرماید: (( به خدا عقیل را دیدم پریش و سخت درویش. از من خواست تا شما بدو دهم و کودکانشان را دیدم از درویشی موی ژولیده، رنگشان تیره گردید، گویی بر چهره شان نیل گویی بر چهره هاشان نیل کشیده و پی در پی مرا دیدار می کردو گفته خود را تکرار، گوش به گفته اش نهادم. پنداشت دین خود را بدو دادم و پی او افتادم راه خود را به یک سوء نهادم . پس آهنی برای او گداختم و بر تنش نزدیک ساختم، چنان فریاد برآورد که بیمار از درد، نزدیک بود از داغ آن بگذرد. او را گفتم نوحه گران به تو بگریند گریستن مادر به داغ فرزند.از آهنی می نالی که انسانی به بازیچه آن را گرم ساخته و مرا به آتش می کشانی که خدای جبارش به خشم گداخته؟))^[۴۲]۱

عناصر تشکیل دهنده ی اختلاس

جرم اختلاس عناصر و شرایطی دارد که با آگاهی یافتن از این عناصر و شرایط می توان اختلاس را از جرایم مشابه تشخیص داد. اینک به بررسی این عناصر و شرایط می پردازیم:

عنصر قانونی

عنصر قانونی جرم اختلاس ماده (۵) قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری مصوب ۱۳۶۷ می‌باشد که مقرر می‌دارد:

1. ‌آسیب‌های درون فردی ۲) ‌آسیب‌های بین فردی ۳) آسیب‎های فرافردی

آسیب‎های درون فردی، منبعث از ویژگی‎های شخصیتی، مشکلات روحی-روانی و ساختار جسمانی-و برخی عادات ناپسند فرد است. آسیب‎های بین فردی، مشکلاتی است که در‎یک موقعیت تعاملی و در روابط بین زوجین‎ایجاد می‎شود. برخی ازاین عوامل از باورها، دیدگاه ها و برخی ویژگی‎های شخصیتی هر‎یک از زوجین نشأت می‎گیرد که به خودی خود مشکل ساز نیست بلکه در تفاوت با ویژگی‎های همسر نمایان می‎شوند. آسیب‎های فرافردی:به مشکلاتی اشاره دارد که از عوامل محیطی و خارج از رابطه زوجین نشأت می‎گیرند ولی بر رابطه زناشویی تأثیر منفی مستقیم‎یا غیر مستقیم دارد. ماحصل کلام‎اینکه نباید به ازدواج فقط به عنوان‎یک قرارداد قانونی و شرعی که به دنبال آن وظایفی برای زن و مرد‎ایجاد می‎شوند نگاه کرد. بلکه باید به ازدواج به عنوان سکوی پرواز بسوی کمال و رهایی از منیت‌آموزش‌ها و معنا‎یافتن تبلور عشق و دوستی نگریست. ‌در این صورت حفظ‎این گوهر ارزشمند اهمیت دارد از‎این رو باید در راه شناخت عوامل آسیب زا برای زندگی زناشویی گام برداشت تا بتوان به موقع از وخیم تر و پیچیده تر شدن مشکلات خانوادگی و زناشویی پیشگیری نمود (رحمت اللهی و همکاران، ۱۳۸۵). با توجه به مطالب بیان شده سازه‎های روانشناختی در پیدایش نارضایتی زناشویی نقش بسزایی دارند.‎یکی از سازه‎هایی که در پژوهش حاضر به آن پرداخته خواهدشد، سازوکارهای دفاعی است. سازوکاردفاعی‎یک کنش روانشناختی می‎باشد که میان آرزوها، نیازها، عواطف و تکانه‎های فرد از‎یک سو و بازداری‎های درونی شده و واقعیت‎های بیرونی از سوی دیگر میانجی می‎شود. فرض اصلی نظریه روان تحلیلی از آغاز متمرکز بر ماهیت خود فریبی فراگیر انسان بوده است. از نقطه نظر روان پویشی، هرعمل شناختی به خودی خود شکلی از نظم دهی عاطفی است. ‌بر این اساس دفاع، تقلای ناهشیار انگیخته شده‎ای تعریف می‎شود که هیجان دردناک را به حداقل و هیجان لذت بخش را به حداکثر می‎رساند. در حقیقت، از وجود انسان دفاع می‎کنند و تعادل او را برقرار می‎نمایند. شخصی ‌که این مکانیسم‌آموزش‌ها را نداشته باشد، در مقابل فشارها و محرومیت‎های زندگی کاملا بی دفاع است و قادر به استقامت در مقابل مسائل عاطفی و اجتماعی نیست) محمدپوریزدی و همکاران، ۱۳۸۸).

سازه دیگری که در پژوهش حاضر به آن پرداخته خواهد شد، راهبردهای مقابله‎ای می‎باشد. راهبردهای مقابله‎ای مجموعه‎ای از تلاش‎های شناختی و رفتاری فرد است که در جهت تعبیر و تفسیر و اصلاح‎یک وضعیت تنش زا به کار می‎رود و منجر به کاهش رنج ناشی از آن می‎شود و دامنه وسیعی از افکار و اعمالی را شامل می‌شود که افراد هنگام مواجهه با شرایط فشارزایی درونی‎یا بیرونی به کار می‎برند. لازاروس و فولکمن (۱۹۸۴) دو شکل کلی از مقابله را تعیین کردند که عبارتند از مقابله مسئله مدار ومقابله هیجان مدار. در مقابله مسأله مدار، پاسخهای هیجانی و رفتاری افراد در جهت مدیریت یا تغییر منابع استرس به کار برده می‌شوند. در مقابله هیجان مدار افراد، راهبردهایی را به کار می‌برند که پریشانی هیجانی آن ها که با موقعیتهای استرس زا در ارتباط است را مدیریت نموده‎یا کاهش می‎دهد از سوی دیگر‎اندلر^۱ و پارکر^۲ (۱۹۹۴) سه زمینه اصلی رفتارهای مقابله‎ای مسئله مدار، هیجان مدار و اجتنابی را معرفی نمودند) کورباسون و همکاران۲۰۰۲).

پژوهش ‌در مورد تاثیر برخی از سازه‎های روان شناختی مانند سازوکارهای دفاعی و راهبردهای مقابله‎ای که در بین اشکال گوناگون آسیب شناسی روانی میانجی می‎شوند در سازگاری روانشناختی مورد نظر قرار گرفته‎اند. هم چنین ارتباط میان سلامت روانی، سازوکارهای دفاعی، پالایش و راه‎های مقابله‎ای (اریکسون و همکاران، ۱۹۹۶؛به نقل از نظام زاده، ۱۳۸۷) بررسی شده است. پژوهشگران دریافته‎اند که سلامت روانی با چگونگی به کارگیری سازوکارهای دفاعی پذیرفته شده مانند پیش‌بینی، پالایش، شوخ طبعی وفرونشانی ارتباط داردبه طور کلی راه‎های مقابله‎ای و سازوکارهای دفاعی سبب کاهش آسیب پذیری در موقعیت استرس زا می‎شوند (میلی، ۲۰۰۱ ؛به نقل ازنظام زاده، ۱۳۸۷).

در تمام زندگی‎های زن و شوهری اختلافاتی از کوچک تا بزرگ وجود دارد که برخی از اختلافات هر چند کوچک متاسفانه به طلاق ختم می‎شود. بیشتر اوقات ویژگی‎های فردی باعث اختلاف می‎شوند و گاهی هیچ کدام از طرفین حاضر نیست که به خاطر حفظ بنیان خانواده خود را تغییربدهد. اگر ازدواج را قراردادی بین دو شخص برای زندگی مشترک بدانیم، این قرارداد همواره دائم نیست و گاهی بنا به دلایلی فسخ می شود. جریان فسخ قرارداد بین یک زوج را اصطلاحا طلاق می‌گویند (آزادی و همکاران، ۱۳۸۹). آمار طلاق در کشور روز به روز رو به افزایش است و‎این معضل بزرگ اجتماعی پایه‎های خانواده را فرو می‎ریزد و به گونه‎ای که در هیچ زمانی مانند حاضر بشر دچار انحلال کانون خانواده و آثار سوء ناشی از آن نبوده است. طبق آمار رسمی‎سازمان ثبت احوال در سال ۱۳۹۰ تعداد۱۴۲۸۴۱مورد طلاق در کشور به ثبت رسیده است که در مقابل آن ۸۷۴۷۹۲مورد ازدواج به ثبت رسیده است.‎این رقم نشان دهنده افزایش روزافزون آمار طلاق در کشور می‎باشد. . بر اساس آمار قوه قضائیه درتهران روزانه ۲ هزار نفر به مراکز قضایی خانواده مراجعه می‎کنند که ‌در این میان ۵۰۰پرونده قضایی با موضوع طلاق تشکیل می‎شود. ‌بر اساس آمار ارائه شده طلاق در کشور ما سیری صعودی را طی می‌کند. لذا پژوهشگر درصدد بررسی عوامل مؤثر بررضایت زناشویی زوجین برآمده است. در حقیقت پژوهشگر حاضر بر آن است تا سهم سبک‎های دفاعی و راهبردهای مقابله‎ای را بر رضایت زناشویی زوجین مورد بررسی قرار دهد.

۱-۲ ضرورت و اهمیت تحقیق

اما در پاسخ گفته اند: نخست آن که: اثبات چنین چیزى(اطلاق عبارات مربوط به ادخال نطفه در رحم زن) ‌دشوار است، و دیگر آن که: این روایت، به زنا بر مى‌گردد و به آن نظر دارد. از آنچه گفتیم، حکم فرزند به وجود آمده از این تلقیح نیز روشن مى‌شود و آن این که فرزند پاک است و پدر و مادر او، مرد و زنى هستند که اسپرم و اوول از آن ها بوده است. البته‌این حکم مشروط به آن است که مرد معلوم و معین باشد، اما اگر معین نباشد، فرزند تنها به مادر، یعنى همان زنى که‌ جنین را در شکم خود پرورانده و او را زاییده است، نسبت‌داده مى‌شود، نه به مردى که اسپرم را از او گرفته‌اند. هیچ اشکالى هم در این وجود ندارد؛ چرا که فرزند در این جا، تنها «ناشناخته پدر» است، نه آن که بى‌پدر، یا داراى پدرنامشروع باشد.( یزدی، پیشین، ص۱۰۵)

اسپرم از مرد گرفته و با اوول یک زن بیگانه، که شوهردار است، ترکیب گردد و جنینى که از این راه‌ شکل گرفته، در رحم همسر آن مرد [» مرد صاحب اسپرم] کاشته شود، یا همین صورت برقرار باشد، با این تفاوت که آن زن بیگانه بى‌شوهر و زنى که جنین را در رحم او جاى‌داده‌اند، نازا باشد. یا اوول گرفته شده از زنى داراى‌شوهر نازا، با اسپرم گرفته شده از مردى بیگانه ترکیب شود و سپس جنین به دست آمده، در رحم همان زن، کاشته شود.

این موارد مذکور در بالا، حکم دو گونه یاد شده را دارند؛ یعنى این که کار جایز است، فرزند پاک است، فرزند به زن ومردى که اوول و اسپرم از آن ها بوده است، و در صورت معین‌نبودن مرد، تنها به زنى که اوول از او بوده است، نسبت داده مى‌شود و احکام شرعى نسب به آن اندازه از نسب که معلوم‌است مترتب مى‌گردد.( همان،ص۱۰۶)

اسپرم و اوول گرفته شده از زن و مردى معین و بیگانه با هم، با یکدیگر ترکیب و سپس در رحم زنى دیگر، شوهردار یا بى‌شوهر، کاشته شود. این دو گونه نیز، حکم گونه‌هاى پیشین را دارد، یعنى کاری جایز است و فرزند به صاحب اوول و اسپرم، یا به زنى که جنین را در رحم او کاشته‌اند و مردى که اسپرم از‌ اوست، نسبت داده مى‌شود. شکّى نیست که چنین کارى جایز است چون در زمرۀ عناوین محرّمه نیست و هیچ یک از ادلّۀ مانعه پیشین شامل این مورد نمى‌شوند؛( حرم پناهی، ۱۴۲۲،ص۱۴۹)

در این میان، گونه‌هاى دیگرى هم وجود دارد، همانند آن که صاحب اوول و اسپرمى که جنین از آنان ترکیب یافته‌است، نامعین و ناشناخته باشند و این دو از ‌بانک‌های ویژه‌گرفته شده و پس از ترکیب در رحمى کاشته شود.

در این فرض، پس از گذشتن از جایز بودن فرایند گرفتن اوول واسپرم و نیز فرایند ترکیب آن ها با همدیگر در لوله آزمایش، اشکالى در جایز بودن کاشتن آن نیز وجود ندارد. دلیل این حکم، همان صدق نکردن عنوانهاى حرام است که پیش‌تر بررسی شد. در این جا، فرزند از آن زنى است که ‌جنین در رحم او کاشته شده است و اگر وى، داراى شوهر باشد و بگوییم معناى: «الولد للفراش» چیزى‌ جز خود فراش [یا زن و شوهر کنونى او] نیست، فرزند به شوهر آن زن نیز نسبت داده خواهد شد؛ اما اگر بگوییم معناى «الولد للفراش» آن است که فرزند از آن کسى است که آن فراش و بهره بردن ‌از او برایش حلال است (چونان که همین نیز حق است و ازروایات نیز همین بر مى‌آید) نتیجه آن مى‌شود که فرزند، به مردى که اسپرم از اوست تعلق یابد و هیچ وجهى براى نسبت‌ دادن او به زن و همچنین شوهر او نماند، مگر آن که گفته ‌شود، گرچه پدر ناشناخته است، ولى زن به آن دلیل که فرزند را در دوران جنینى پرورانده و تغذیه ‌کرده‌است، از باب ‌الحاق به باب رضاع، مادر اوست. به هر روى، در این فرض، ولادت، ولادتى پاک و فرزند هم پاک است؛ چرا که زنا و ناپاکى در این جا صدق نمى‌کند.(همان،ص۱۵۰)
شرایط مسلمانان شیعه در لبنان(و دیگر مسلمانان شیعه در جهان)در این زمینه بغرنج و پیچیده می‌باشد. ‌به این خاطر که روش شیعیان در امور مستحدث اجتهاد می‌باشد، مقامات مذهبی شیعه برداشت خاص خودشان را در زمینه ی اهدای اسپرم و تخمک دارند. اغلب اختلافات مربوط است ‌به این که

۱٫ آیا کودک نام پدر اهدا گیرنده را به خود می‌گیرد یا نام اهدا کننده ی اسپرم را؟

۲٫ آیا اهدا در همه ی زمینه ها مباح و مجاز می‌باشد حتی اگر اهدای ناشناس باشند؟

۳٫ آیا شوهر زن نابارور، که نیاز به تخمک دارد، می بایست برای جلوگیری از زنا و یا زنای با محارم، نکاح موقت با اهدا کننده ی تخمک منعقد نماید و بعد از انعقاد عقد اهدا صورت گیرد ؟

۴)آیا زن شوهردار شیعه می‌تواند عقد نکاح موقت با اهدا کننده ی اسپرم منعقد نماید تا یک حالت قانونی از چند شوهری پیش آید؟ یا یک زن می‌تواند با دو مرد ازدواج نماید؟.در این نظریه فقط زنان بیوه یا زنان تنهای دیگر می بایست توانایی به اهدا گرفتن اسپرم را داشته باشند،این حکم برای جلوگیری از ایجاد مفهوم زنا یا زنای با محارم می‌باشد.( Marcia.c.Inhorn..،۲۰۰۶،(۲۸۱٫۲۸۲pپس از ارائه ی این ابهامات، زوجین نابارور شیعه، که حمل گامت اهدایی شخص ثالث را بر طبق دستورالعمل های مذهبی خود قانونی و شرعی می دانند، در مواجهه با مستلزمات و مقتضیات گوناگون به سختی برخورد کردند. مخصوصا در اهدای اسپرم که اخیراًً در ایران اتفاق می افتد.اخیراًً، در بین شیعیان لبنان، دست کم بعضی از زوجین شیعه به دریافت تخمک اهدایی، جنین و اسپرم اهدایی، و همچنین اهدای گامت آن ها به زوجین نابارور دیگر اقدام کرده‌اند. ( خامنه ای، ۱۳۸۶استفتائات ،ص۲۸۱،۲۸۲) آیت الله خامنه ای در یک سخنرانی که در ۱۶ آبان ۱۳۷۴ ایراد فرمودند، به بعضی از مبانی این نظریه ی فقهی و اجتهادی توجه داده و می فرمایند:«دلیل روشنی بر حرمت انجام این گونه امور (استفاده از اسپرم و تخمک غیر همسر) نداریم، هزاران نفر از انسان ها شب خوابشان نمی برد، چون بچه ندارند؛ مگر می شود این گونه عمل کرد».( مرادزاده رحمت آبادی،۱۳۸۹،ص۸۳)

این عمل به خصوص در بین اعضای حزب الله، که از دستورالعمل های مذهبی و روحانی آیت الله خامنه ای در ایران پیروی می‌کنند درست است و حقیقت دارد. اما عده ای، از دستورات شیخ محمود حسین پیروی می‌کنند،کسی که در این موضوع به جواز اهدای تخمک فتوا دادند (هر چند که اهدای اسپرم را مجاز نمی دانند.)برای زوجین نابارور شیعه که عقیده ی اهدای تخمک را قبول می‌کنند، معرفی تکنولوژی اهدا به عنوان یک “ناجی ازدواج” توصیف شده است که به جلوگیری از اختلافات روانی زوجین کمک می‌کند. (۴۵۷p Marcia c.Inhorn)

۲-۲-۲٫ دلایل عقلایی

در موارد ضروری، برای رفع عسر، می توان تلقیح مصنوعی با اسپرم بیگانه را مجاز دانست.( گرجی ،۱۳۸۴،۴۸۴)