رفتار شهروندی سازمانی به ‌عنوان یک منبع اجتماعی که از طریق تبادل رفتار که پاداش های اجتماعی دریافت می‌کنند، مورد ملاحظه قرار می‌گیرد . ‌بنابرین‏ وقتی کارکنان احساس می‌کنند، گویا چیزی ز سازمان دریافت می‌کنند، رفتار شهروندی آن ها بیشتر خواهد شد(آنگ و همکاران^[۷۸] ، ۲۰۰۳: ۵۶۴). رفتارهای شهروندی بیانگر فعالیت های کاری مرتبط، داوطلبانه و اختیاری است و به طوری غیر مسقیم و ضمنی از طریق توصیف رسمی شغل و سیستم‌های پاداش سازماندهی شده و در نهایت کارایی و اثر بخشی وظایف سازمان را ارتقا می‌دهد ( علی محمد، ۲۰۰۴: ۱۳۸). با این تعاریف ، از انسان به عنوان شهروند سازمانی انتظار می رود بیش از الزامات نقش خود و فراتر از وظایف رسمی، در خدمت اهداف سازمان فعالیت کند . به عبارت دیگر ساختار رفتار شهروندی سازمانی به دنبال شناسایی، اداره و ارزیابی رفتارهای فرانقش کارکنانی است که در سازمان فعالیت می‌کنند و در اثر این رفتارهای انان اثر بخشی سازمانی بهبود می‌یابد . ( بینستوک و همکاران ، ۲۰۰۳: ۳۶۱)

انواع رفتار شهروندی سازمانی

گراهام^[۷۹] ۰۱۹۹۱) معتقد است که رفتارهای شهروندی در سازمان سه نوع اند :

• • اطاعات سازمانی : این واژه توصیف کننده رفتارهایی است که ضرورت و مطلوبیتشان شناسایی و در ساختار معقولی از نظم و مقررات پذیرفته شده اند . شاخص‌های اطاعت سازمانی رفتارهایی نظیر احترام به قوانین سازمانی، انجام وظایف به طور کامل و انجام دادن مسئولیت‌ها با توجه به منابع سازمانی است .

• • وفاداری سازمانی : این وفاداری به سازمان از وفاداری به خود، سایر افراد و واحدها و بخش‌های سازمانی متفاوت است و بیان کننده میزان فداکاری کارکنان در راه منافع سازمانی و حمایت و دفاع از سازمان است .

• مشارکت سازمانی : این واژه با درگیر بودن در اداره سازمان ظهور می‌یابد که از ان جمله می توان به حضور در جلسات، به اشتراک گذاشتن عقاید خود با دیگران و آگاهی به مسائل جاری سازمان، اشاره کرد .

گراهام با انجام این دسته بندی از رفتار شهروندی، معتقد است که این رفتارها مستقیما تحت تاثیر حقوقی قرار دارد که از طرف سازمان به فرد داده می شود .در این چارچوب حقوق شهروندی سازمانی شامل عدالت استخدامی، ارزیابی و رسیدگی به شکایات کارکنان است . بر این اساس وقتی که کارکنان می بینند که دارای حقوق شهروندی سازمانی هستند به احتمال بسیار زیاد از خود، رفتارشهروندی ( از نوع اطاعت ) نشان می‌دهند . در لعد دیگر حقوقی یعنی تاثیر حقوق اجتماعی سازمان – که در برگیرنده رفتارهای منصفانه با کارکنان نظیر افزایش حقوق و مزایا و موقعیتهای اجتماعی است – بر رفتار کارکنان نیز قضیه به همین صورت است . کارکنان وقتی می بینند که دارای حقوق اجتماعی سازمانی هسستند به سازمان وفادار خواهند بود و رفتار شهروندی ( از نوع وفاداری) از خود بروز می‌دهند و سرانجام وقتی که کارکنان می بینند به حقوق سیاسی آن ها در سازمان احترام گذاشته می شود و به آن ها حق مشارکت و تصمیم گیری در حوزه های سیاست گذاری سازمان داده می شود، باز هم رفتار شهروندی ( از نوع مشارکت ) از خود نشان می‌دهند ( بینستوک و همکاران ، ۲۰۰۳: ۳۶۱). نت میر^[۸۰] ( ۱۹۹۷) نیز رفتار شهروندی سازمانی را در قالب چهار دسته تقسیم بندی می کند : ۱– جوانمردی ، ۲– آداب اجتماعی،۳- وجدان کاری،۴- نوع دوستی ( کاسترووهمکاران،۲۰۰۴ :۲۹-۳۰). فارح و همکارانش (۱۹۹۷) مؤلفه‌ های رفتار شهروند سازمانی را با توجه به شرایط فرهنگی کشور چین در قالب موارد ذیل مورد بررسی قرار دادند : ۱-اداب اجتماعی، ۲-نوع دوستی، ۳ – وجدان کاری، ۴ – هماهنگی متقابل شخصی، ۵– محافظت ازمنابع سازمانی(مارکوزی و زین،۲۰۰۴ : ۲۸-۲۹).پادساکوف(۲۰۰۰) میلادی دسته بندی مفصلی از چنین رفتارهایی انجام داده است که رفتارهای شهروندی سازمانی را در قالب هفت دسته تقسیم می کند . ۱– رفتارهای امدادی، ۲– جوانمردی، ۳– ابتکار فردی، ۴– آداب اجتماعی، ۵– تعهد سازمانی، ۶– خود رضایت مندی، ۷– توسعه شخصی(کاسترو و همکاران، ۲۰۰۴: ۲۹) . بورمن و موتوویدلو^[۸۱] (۲۰۰۱) معتقد است که عملکرد شهروندی شامل فعالیت هایی است که کمک به دیگران در انجام کارشان، حمایت سازمان و داوطلب شدن در انجام کارهای جانبی یا مسئولیت پذیری را شامل می شود . بورمن و موتوویدلو، به طور خاص برای تبیین عملکرد شهروندی سازمانی مدلی پنج بعدی ارائه می نمایند که این ابعاد عبارتند از :

۱ – پشتکار توام با شور و شوق و تلاش فوق العاده که برای تکمیل فعالیت‌های کاری موفقیت آمیز ضروری است .

۲ – داوطلب شدن برای انجام فعالیت های کاری که به صورت رسمی بخشی از وظیفه کاری افراد نیست

۳ – مساعدت و همکاری با دیگران

۴ – پیروی از مقررات ورویه های سازمانی

۵ – پشتیبانی، حمایت و دفاع از اهداف سازمانی ( بورمن و همکاران، ۲۰۰۱: ۵۲)

لیویا مارکوزی (۲۰۰۴) رفتار شهروندی سازمانی را به دو نوع تقسیم می‌کند :

۱ – یاری و کمک مثبت و فعال