فرم

فرم و شکل بهترین وسیله بیان ذهنیات و تصورات انسانی است. از دور ترین ایام یعنی دوران غار نشینی تا امروز وسیله‌ای بسیار با ارزش برای تفهیم و بیان‌اندیشه و تفکر انسان‌ها بوده است. فرم با ارزش ترین عناصر بصری است(نظارت، ۱۳۸۲، ص ۳۳).

نقطه، خط، صفحه و حجم عناصر اولیه فرم هستند. این عناصر اولیه با توجه به ابعاد مربوطشان (طول و عرض و ارتفاع) مفهومی متفاوت دارند. فرم شامل:

نقطه : به وجود آورنده تمامی فرم هاست. از جابه جایی یک نقطه یک خط یعنی بعد اول حاصل می‏ شود.

خط : امتداد یک نقطه خط را به وجود می ‏آورد. خط یک بعد به نام طول دارد.( لبه‌ها را مشخص می ‏کند، بافت و نقش را پدید می ‏آورد، شکل را معین می ‏کند)

سطح^[۱۴]: خطی که در جهتی به غیر از امتداد خود جابه جا شود یک سطح را مشخص می‏ سازد. یک سطح دارای دو بعد طول و عرض است. شکل یکی از خصوصیات بارز سطح است. ویژگی سطحی عناصر سطح شامل جنس رنگ بافت می‏ شود.

حجم^[۱۵] : سطحی که در راستای خلاف امتداد خود ادامه یابد یک حجم را تشکیل می‏ دهد.یک حجم به صورت سه بعدی وجود دارد. مثل استوانه، مکعب، هرم و کره

شکل^[۱۶]: شکل مفهوم اولیه‌ای است که ما به وسیله آن یک فرم را از دیگری تشخیص می‏دهیم. شکل ممکن است به نوع خط یا به دوره ظاهری یک سطح یا به خطوط ورزی یک جسم سه بعدی اطلاق شود. اشکال شامل اشکال طبیعی مثل برگ، اشکال غیر واقعی مثل حرف A یا اشکال هندسی می‏ باشد (فرهادی توسکی، ۱۳۷۸، ص ۱۱).

انتخاب فرم

فرم‌ها دارای تاثیرات روانشناسانه‏ای هستند و می‏توان از طریق فرم معین، اطلاعات مورد نظر را ارسال نمود. پس فرم باید به گونه‌ای انتخاب شود که با محتوای فضا هماهنگی داشته باشد.

۱٫فرم پویا (مستطیل) حرکت را القا می ‏کند و در عوض فرم ایستا(مربع) برای مکان‌های مکث مناسب است.

۲٫ فرم‌های بی قاعده کودک را وادار به خیال پردازی می ‏کند.

۳٫ فرم‌های ساده و متقارن، تعادل را القا می ‏کند.

۴٫فرم معقر دعوت کننده است.

۵٫ فرم محدب حالت پس زننده دارد.

۶٫ فرم‌های قوس دار، نرم هستند و کودکان عاشق فرم‌های نرم هستند.

۷٫درک فرم‌های خوابیده راحت تر از فرم‌های ایستا است. ‌بنابرین‏ از فرم‌های ایستاده در نقاط تأکید می‏توان استفاده نمود.

۸٫فرم‌های با قاعده سنگین تر از فرم‌های پیچیده هستند و فرم‌های عمودی سنگین تر از مایل

۹٫ نکته مهم استفاده از فرم‌های آشنا برای کودکان است که به آن‏ها کمک می ‏کند از یک محیط بازی یک خانه دوم برای خودشان بسازند(رجبی موسی آباد، ۱۳۸۹، ص ۷۵).

فرم ساختمان در رابطه با اقلیم

شکل ساختمان می‌تواند تاثیر زیادی در هماهنگ ساختن اقلیم و نیز در تعدیل انتقال شرایط بحرانی هوای خارج به داخل ساختمان داشته باشد. برای پی بردن به نقشی که شرایط گرمایی هر منطقه(دمای هوا و شدت تابش آفتاب) در شکل دادن به ساختمان‌های آن منطقه دارد، باید نسبت اهمیت هر یک از عوامل را مشخص نمود. اما به طور کلی می‌توان چنین گفت که شدت زیاد تابش آفتاب باعث کشیدگی ساختمان در جهت محور شرقی و غربی می‏ گردد. در تعیین مناسب ترین فرم ساختمان باید ‌به این نکته توجه نمود که بهترین شکل ساختمان شکلی است که کمترین مقدار حرارت (کالری) را در زمستان از دست داده است و در تابستان نیز کمترین مقدار حرارت را از آفتاب و محیط اطراف خود کسب نماید. در این رابطه ساختمان با پلان مربع بهترین فرم شناخته شده است. این عقیده بر اساس این واقعیت قرار دارد که چنین شکلی کمترین سطح خارجی را در برابر بیشترین حجم ارائه می‌دهد. البته این عقیده در برابر ساختمان‌های قدیمی که عموما پنجره‌های کوچک داشته و به همین دلیل نفوذ آفتاب به داخل آن‌ ها قابل چشم پوشی است صادق می‌باشد. اما درمورد ساختمان‌های معاصر با قسمت‌های شیشه خور بزرگ نمی‏توان چنین حکمی صادر کرد. ‌در مورد این ساختمان‌ها بهترین فرم را بایستی با توجه به تاثیری که دمای هوا و تابش آفتاب بر هوا و تابش آفتاب بر هوای داخلی ساختمان می‌گذارد، تعیین نمود (شاطریان،۱۳۹۱).

تاثیر فرم محیط بر کودکان

یکی از عوامل تعیین کننده در هر زمین بازی، شکل و توپوگرافی زمین است. اگر شرایط زمین مساعد باشد، فرم وطرح زمین بازی می‌بایست با احترام به توپوگرافی و وضعیت طبیعی موجود باشد. از آن جایی که کودکان به فرم‌های متنوع و بی قاعده بیشتر گرایش دارند، امکانات یک زمین طبیعی فرصت‌های بیشتری را برای بازی به آن‌ ها می‌دهد.

به عنوان مثال در ایجاد تغییر سطح‌ها می‌توان از پستی و بلندی‌های زمین استفاده کرد. کودکان دوست دارند که بالا و پایین بروند، سربخورند و قایم باشک بازی کنند. درهر حالتی حتی اگر زمین امکانات کمی به طراح دهد، همیشه طراح می‏‏بایست، درطراحی‏‏اش، مجموعه‌ای از تپه ها، سطوح شیب دار، غارها و سایر عناصری که برای بازی بسیار جذاب‌اند را اضافه کند.

طراحی فضا

فضا با تمام ویژگی هایش در شکل گیری شخصیت افراد نقش مؤثری ایفا می‌کند. همین فضا به طور خاص تر برای رشد کودکان عامل مهمی محسوب می‌شود، عاملی که می‌بایست تاثیر مثبتی بر رشد جسمی و عقلی کودک داشته باشد.امروزه اکثر ساختمان‌هایی که به عنوان مراکز علمی یا فرهنگی کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد نه از لحاظ کالبد معماری و نه از لحاظ نوع فعالیت ها، متناسب با نیاز‌های حقیقی کودکان نمی باشد. فضاهایی که برای کودکان طراحی می‌شوند به ویژه فضاهای آموزشی باید قادر باشند نیروهای ذهنی و احساسی کودک را تحت تاثیر قرار داده و از این طریق هم در آموزش او شرکت کنند و هم محیطی شاد و سرشار از انرژی را برای او به وجود آورند.

در طراحی ساختمان مهدکودک، کودک محوری اولویت دارد بدین معنی که ساختمان باید برای نگه داری موقت کودکان طراحی شود(شاطریان،۱۳۹۱).

پس طراحی فضا برای کودکان مستلزم شناخت ویژگی‌ها و نیازهای آن‌ ها است. اساسی ترین نیازهای کودکان در فضا بر اساس هرم مازلو شامل: نیازهای جسمانی، نیاز به ایمنی و امنیت، نیاز به محبت و وابستگی، نیاز به عزت نفس، نیاز به زیبایی،نیاز به خودشکوفایی

بایستی فضای باز و راحت برای بچه ها وجود داشته باشد. فضایی برای انواع بازی‌ها پر تحرک کودکان و نه فقط وسایل بازی برقی همچئن چرخ و فلک و در کنار آن نیز بازی‌های فکری و نمایش و کتاب و کتابخانه برای اینکه بچه ها بتوانند به آسانی خود را با محیط جدید تطبیق دهند، لازم است بتوانند موقعیت خود را در فضا در هر لحظه به درستی تشخیص دهند، در غیر این صورت احساس ترس و ناامنی می‏ کنند. هر بخش، فضا، گذر و عبور باید در ساختمان آشکارا بیان شود.

فضاهای تربیتی کودکان باید بتواند بخشی از احساس آرامش و جذابیت خانه را برای آن‌ ها ایجاد کند. دوست دارند که در بین چیزهای جدید، ویژگی‌های آشنا بیابند. این مسئله باعث می‌شود که با محیط جدید بیشتر انس گرفته و مثل خانه خودشان با آن ارتباط عاطفی برقرار کنند.

الف)‌اندازه گیری فضای مورد نظر:‌اندازه گیری یک علم است، ‌به این معنا که با پیروی کردن از یک مجموعه قوانین، می‌توانیم به نتیجه صحیح برسیم.

ب) رسم نقشه‌ها : -شکل کلی اتاق – جهت جغرافیایی – ملزومات اتاق