«”بورکارت و مدلیک^[۵] “گردشگری را سفری موقتی و کوتاه معرفی می‌کنند که در آن گردشگر برای سیر و سیاحت به منطقه‌ای خارج از محل سکونت و کار خود می‌رود. (کاظمی، ۱۳۸۵،۱۷-۱۵)

توصیف”هولدن^[۶] “از گردشگری کمی وسیعتراست. او گردشگری را فعالیتی اجتماعی می ‌داند که در برگیرنده‌ی رفتار انسانی، استفاده از منابع، تعامل با دیگران، اقتصاد و محیط است.»

“میدلتون^[۷]” گردشگری را به ‌عنوان یک صنعت توصیف می‌کند و به آن به عنوان یک بازار کل می‌نگرد که مجموعه‌ای از تقاضاهای مصرفی ملاقات کنندگان را با دامنه‌ای گسترده از محصولات برآورده می‌کند. در این توصیف گردشگری نوعی تجارت و گردشگر مشتری محسوب می‌شود. (همان منبع، ۱۸)

اما به زعم” مورگن روت^[۸] “گردشگری عبارت است “از مسافرتی که در آن اشخاص به طور موقت محل سکونت خود را ترک می‌کنند تا نیازهای حیاتی، فرهنگی و شخصی خود را به شکل مصرف کننده‌ کالا‌ها و خدمات اقتصادی و فرهنگی برآورده کنند. “(رضوانی، ۱۳۷۹،۳۲)

اما از میان تعاریف مختلف تعریف “میل و موریسون^[۹] ” (۱۹۹۲) جامعیت بیشتری دارد. آن‌ ها معتقدند: “گردشگری به مجموعه‌ فعالیت‌هایی اطلاق می‌شود که در جریان مسافرت یک گردشگر اتفاق می‌افتد. این فرایند شامل هر فعالیتی از قبیل برنامه‌ریزی سفر، مسافرت به مقصد، اقامت، بازگشت و حتی یادآوری خاطرات آن نیز می‌شود. همچنین فعالیت‌هایی را که گردشگر به عنوان بخشی از سفر انجام می‌دهد نظیر خرید کالا های مختلف و تعامل میان میزبان و مهمان را نیز در بر می‌گیرد به طور کلی می توان هر گونه فعالیت و فعل و انفعالی را که در جریان سفر یک سیاحتگر اتفاق می افتدگردشگری تلقی کرد.” (لومسدن،۱۳۸۴، ۱۸) در این تعریف به کلیه فعالیت‌های پیش و پس از مسافرت نیز علاوه بر فعالیت‌هایی که در مقصد انجام می‌شود اهمیت داده شده است.

به هر روی لازم به ذکر است که گردشگری پدیده‌ای چند وجهی و در برگیرنده‌ی ابعاد بسیاری است که درارائه تعریف جامعی از آن باید این ابعاد لحاظ شوند.

۲-۲-۲ تاریخچه گردشگری:

۲-۲-۲-۱ پیشینه گردشگری در جهان:

مسافرت موقت با مقیاس وسیعی که امروزه متداول است، پدیده‌ای نسبتاً جدید است. در گذشته افراد معدودی از اوقات فراغت خود لذت می‌بردند و وقت آزاد مردم عادی عموماً به امور مذهبی اختصاص می‌یافت به همین دلیل در زبان انگلیسی کلمه “ایام تعطیل” از ترکیب “ایام مقدس” گرفته شده است. بیشتر مسافران هم زائران مکان‌های مذهبی بودند. بعدها با افزایش اضطراب و فشارهای جسمی و روانی زندگی، مردم برای حفظ سلامت خود سفر کردند و با شروع “عصر خرد ورزی^[۱۰] ” به سفرهای فرهنگی روی آوردند. (کاظمی، ۱۳۸۸، ۸)

انسان ها در اعصار ما قبل تاریخ بیشتر برای یافتن غذا، دوری جستن از خطرات و یافتن چراگاه به مناطق دیگر رهسپار می‌شدند. در دوره های بعد به منظور داد و ستد، ارضای حس کنجکاوی و کشف پدیده‌های ناشناخته مبادرت به سفر می‌کردند. پنج هزار سال پیش، سفرها بیشتر با اهداف تجاری،فعالیت‌های نظامی و اداره دولتی امپراطوری‌های بزرگ مثل سومری‌ها، آشوری‌ها، یونانی‌ها و امپراطوری‌های روم در منطقه مدیترانه و خاورمیانه انجام می‌گرفت. با گسترش امپراطوری‌ها و نیاز به کنترل سرحدات همچنین تسهیل امر تجارت و مبادله کالا، مبادرت به ساخت راه‌های ارتباطی نمودند. در این میان ایرانیان با ساختن کالسکه‌های چهار چرخ و یونانیان باستان با ضرب نخستین سکه و جایگزین کردن آن به جای کالا و ترویج زبان یونانی همچنین برگزاری مسابقات المپیک باعث رونق مسافرت و گردشگری گردیدند. در قرن دوم بعد از میلاد، امپراطوری روم جاده‌هایی با اهداف نظامی و تجاری از هادریانفروال در انگلستان تا کناره رود فرات در خاورمیانه ساخته بود که مسافرخانه‌ها در فواصل ۳۰ مایلی این جاده و هتل‌ها تقریباً در هر شهر وجود داشتند.(تقی زاده انصاری، ۱۳۸۵، ۵)

در قرون وسطی (سده پنجم تا چهاردهم میلادی) سفرها بیشتر به قصد زیارت اماکن مقدس انجام می‌گرفت چنان که مسیحیان به بیت‌المقدس و روم مسافرت می‌کردند. قدیمی‌ترین اشکال رایج گردشگری در اروپا، مسافرت‌های اشراف و شاه‌زاده‌های جوان به نقاط مختلف برای آشنایی با شیوه های مختلف حکومت و زندگی مردم بود.

از سده چهارده تا هفده، بیشتر مسافرت‌ها با هدف کسب دانش و تجربه آموزی انجام می‌شد. انقلاب صنعتی (۱۸۵۰-۱۷۵۰) پایه و اساس گردش‌های دسته‌جمعی را (بدان‌گونه که امروزه ما با آن آشنا هستیم) به وجود آورد. تغییرات ژرف اجتماعی و اقتصادی آن دوره باعث تغییرات اجتماعی،تغییر مشاغل و گسترش طبقه میانی اجتماع گردید و این طبقه امکان این را یافت تا بیشتر به مسافرت و تفریح بپردازد.(همان منبع،۶)

در پایان سده نوزدهم کارگران دارای تعطیلات سالانه شدند. آن‌ ها برای فرار از مناطق شهری آلوده و شلوغ به کنار دریاها می‌رفتند و تعطیلات خود را در آن نقاط می‌گذراندند.

حادثه مهم دیگری که بر صنعت گردشگری اثر گذاشت ایجاد چک مسافرتی بود که اولین بار آمریکاییان به آن دست زدند. از این زمان یعنی اواخر قرن نوزدهم جهانگردان آمریکایی به اروپا سرازیر شدند.

پس از جنگ جهانی دوم، گردشگری به علت تأثیر چند فاکتور به صورت یک فعالیت اقتصادی – اجتماعی رشد یافته است :

۱ـ دسترسی به درآمد بیشتر برای سفر

۲ـ کاهش ساعات کاری و افزایش کارمندانی که از تعطیلات سالیانه و تعطیلات با دستمزد استفاده می‌کردند که باعث افزایش اوقات فراغت برای مسافرت گردید.

۳ـ سطوح بالای آموزش و آگاهی از نواحی مختلف جهان که باعث افزایش میل به مسافرت گردید.

۴ـ توسعه سریع و وسیع اقتصادی منجر به افزایش سفرهای تجاری شد.

۵ـ بهبود کلی سیستم حمل و نقل در خدمات مسافرت‌های هوایی و شبکه بزرگ راه‌ها.(همان منبع،۹-۷)

۲-۲-۲-۲ پیشینه گردشگری در ایران:

سابقه تاریخی ایران به گونه‌ای است که نه تنها از لحاظ ملی بلکه از بعد بین‌المللی نیز برای سایر کشورهای جهان دارای اهمیت فراوانی است. اکتشافات انجام شده در کوه‌های زاگرس و البرز نشان دهنده سابقه زندگی غارنشینی در این نواحی از دوران نئولتیک هستند. این پیشینه دیرینه تاریخی زمینه‌های مساعدی برای رشد تمدن عصر باستان بوده است. تاریخ اسکان در فلات ایران اگر چه از دوران نوسنگی تا مهاجرت اقوام آریایی دارای ابهاماتی است اما شواهد روشنی در دست است که ایران از دیر باز مسکونی بوده است.