بنابر بر تعاریفی که در منابع مختلف و پایگاه های اینترینی ‌در مورد منطقه آزاد تجاری ارائه شده بود این مناطق را محدوده حراست شده بندری و غیر بندری معرفی شده است که از شمول برخی از مقررات جاری کشور خارج بوده و با بهره گیری از مزایایی نظیر معافیتهای مالیاتی،بخشودگی سود و عوارض گمرکی،عدم وجود تشریفات زاید ارزی،اداری و مقررات دست و پاگیر و همچنین سهولت تسریع در فرآیندهای صادرات و واردات با جذب سرمایه گذاری خارجی و انتقال فناوری به توسعه سرزمین اصلی کمک می کند.

پیش نیازهای لازم برای تأسيس مناطق آزاد

حداقل امکانات مورد نیاز برای تأسیس مناطق آزاد که البته برخی از موارد به مناطق بندری اختصاص دارد را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

۱. ایجاد اسکله هائی که کشتی‌های حداقل تا ۲۵ هزار تن بتوانند در آن پهلو گرفته تخلیه و بارگیری نمایند.

۲. ایجاد محوطه‌های مناسب برای بازاندازی و همچنین استقرار تجهیزات بنادر (جراتقال، لیفتراک، ترانس می‌تر).

۳. ایجاد انبارهای مناسب در بندر و تأمین آب و برق و سوخت منطقه.

۴. ایجاد یا توسعه فرودگاه و ساختن ترمینال‌های مناسب.

۵. ایجاد دبستان، بیمارستان، فروشگاه و شرکت‌های خدماتی و …

۶. اعطاء مجوز فرود به هواپیماهای مسافربری که از خارج عازم منطقه می‌شوند.

۷. تأسیس شبکه های مخابراتی پیشرفته (تلفن، تلکس و فاکس و…(.

در یک منطقه یا بندر آزاد، کلیه فعالیت‌های مذبور را می‌توان با همکاری دولت و بخش خصوصی و یا جذب سرمایه‌داران خارجی و داخلی انجام داد؛ اما باید خاطرنشان ساخت که در کارهای زیربنائی معمولاً بخش خصوصی رغبتی از خود نشان نمی‌دهد؛ ‌بنابرین‏ تأمین آب و برق و ایجاد شبکه توزیع آن، فاضلاب، فرودگاه، ترمینال جاده‌های آسفالت، ایجاد بندرگاه مجهز، تأسیس شبکه های مخابراتی پیشرفته و… باید توسط خود دولت صورت گیرند^[۴۵].

تفاوت مناطق آزاد تجاری با مناطق ویژه اقتصادی

برخی از مهم‌ترین تفاوت‌های مناطق آزاد و ویژه را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
الف- معافیت مالیاتی به مدت ۱۵ سال در مناطق آزاد وجود دارد و در مناطق ویژه اقتصادی تخفیف مالیاتی طبق مقررات داخل کشور است.
ب- خرده فروشی کالا در مناطق ویژه اقتصادی فقط برای اتباع خارجی امکان‌پذیر است. لیکن در مناطق آزاد خرده فروشی برای اتباع خارجی و داخلی امکان‌پذیر می‌باشد. .
ج- مقررات روادید برای اتباع خارجی در مناطق ویژه بر اساس ضوابط داخل کشور است ولی در مناطق آزاد روادید در مرزهای ورودی اعطاء می‌شود. .
د- مقررات کار و بیمه اجتماعی در استخدام اتباع خارجی در مناطق آزاد تابع مقررات خاص مناطق می‌باشد ولی در مناطق ویژه اقتصادی تابع مقررات داخل کشور است.

برسی موافتنامه های اخیر ایران و افغانستان

به طور کلی موافقتنامه های ایران ‌در مورد مرز مشترک دوغارون در چند زمینه ترانزیت و تجارت بین دو کشور و توافقاتی برای مقابله با قاچاق مواد مخدر، افراط گرایی و تروریسم و کلیه مسائل امنتیتی در سطح منطقه می‌باشد. به صورت تحلیلی سعی شده به مسائل حقوقی موافقتانه ها ایران و افغانستان در حیطه بازارچه مرزی دوغارون پرداخته شود. موافقتنامه ای بین دو کشور در رابطه با نفوذ پناهندگان افغانستان به خاک ایران می‌باشد مذکور در دی ماه ۱۳۹۱ در تهران برگزار گردید که طرفین در خصوص شماری از راه های کاربردی که به بازگشت و ادغام مجدد پناهندگان در کشور خود کمک می کند، به بحث و گفتگو پرداختند. دولت ایران اطلاعاتی را در خصوص چالش های مرتبط با بازگشت داوطلبانه بیان نمود و پیشنهادی را در خصوص پایدار وجذاب نمودن بازگشت برای گروه خاصی از مهاجرین منجمله فارغ التحصیلان دانشگاهی، کارآفرینان و کارگران ماهر ارائه نمود که مورد استقبال دولت افغانستان و کمیساریا قرار گرفت. در این بین اهمیت این مسئله طوری بیان می شود منطقه دوغارون و تایباد و به دلیل نزدیکی هرات به مرز ایران یکی از اصلی ترین راه های زمینی و به نوعی راحترین مسیر برای ورود پناهجویان افغان به ایران می‌باشد،از این رو نحوه چگونگی اجرای این طرح می‌تواند به طور مستقیم و غیر مستقیم بر مسائل مربوط به بازاچه دوغارون تاثیر بگذارد به طوری که افزایش تردد پناهجویان به پیامدهایی را در پی خواهد داشت.

همچنین می توان به توافقنامه مرزی که در مورخ بهمن ماه ۱۳۹۳ در گمرک نیمروز برگزار گردید اشاره داشت . که فرماندهان استان‌های مرزی سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی و جنوبی، فرماندهان هنگ های مرزی همجوار با کشور افغانستان و همچنین جمعی از معاونان ستادی با استقبال سرلشکر «محمد شفیق فضلی» فرمانده مرزبانی افغانستان و جمعی از فرماندهان ارشد مرزبانی این کشور وارد افغانستان شدند.

و در این جلسات و تعاملات دوسویه طرفین به دنبال کاهش مشکلات مرزی از قبیل تروریسم ، القاعده و مواد مخدر بوده اند. به طور کلی می توان چنین تحلیل کرد که هرچه چنین مذاکرات و روابطی بین نیروهایی مرزی دو کشور بیشتر و به صورت جدی تری دنبال شود باعث امنیت بیشتر مرز می شود و به تبع آن و با امنیت یافتن مرز مشترک،این امنیت به منطقه ویژه اقتصادی نقطه قوتی می بشخشد و باعق رونق بخشی به بازراچه مرزی می‌گردد.

توافقنامه ای بین دو کشور ایران و افغانستان در فروردین ۱۳۹۴ بسته شده است،به دلیل اهمیت مرز دوغارون و اینکه این مرز به نوعی اصلی ترین دریچه ارتباطی بین دو کشور به حساب می‌آید تاثیر توافق نامه هایی که به طور کلی بین دو دولت ایران و افغانستان می‌تواند بر وضعیت کلی منطقه ویژه دوغارون تاثیر بگذارد. در اینجا به انعکاس توافق نامه دوجانه ای پرداخته می شود که در سال جاری بین دو دولت بسته شده است.