برای کشورهای سرمایه داری، کارا بودن بازار از اهمیت زیادی برخوردار است، چرا که در صورت کارا بودن بازار سرمایه، هم قیمت اوراق بهادار به درستی و عادلانه تعیین می شود هم تخصیص سرمایه، که مهم ترین عامل تولید و توسعه اقتصادی است، به صورت مطلوب و بهینه انجام می شود.

وجود اطلاعات کافی در بازار و انعکاس به موقع و سریع اطلاعات بر روی قیمت اوراق بهادار، ارتباط تنگاتنگی با کارایی بازار دارد. در بازار کارا، اطلاعاتی که در بازار پخش می شود، به سرعت بر قیمت تأثیر می‌گذارد و در چنین بازاری، قیمت اوراق بهادار به ارزش ذاتی آن نزدیک است.

یکی از عمده ترین پیامدهای کارایی بازار این است که از منابع موجود به بهترین وجه، و به شکلی بهینه و مطلوب، بهره برداری می شود. یکی از وظایف مهم بازار سرمایه باید تأمین مالی شرکت ها و نهادها باشد و بازار سرمایه باید این ویژگی ها را داشته باشد که شرکت های نیازمند بتوانند سرمایه لازم خود را تأمین کنند و شرکت هایی که به راستی نباید منابع تازه به دست آورند، و پروژه های آن ها توازی معقولی از بازده و خطر ندارد، از دستیابی به منابع جدید در بازار محروم شوند.

تخصیص هنگامی بهینه است که بیشترین بخش سرمایه متوجه سودآورترین فعالیت ها شود. پس تخصیص سرمایه هنگامی درست انجام می شود که ببینیم شرکت هایی که فرصت های سرمایه گذاری بهتر دارند، سرمایه مورد نیاز خود را تأمین می‌کنند و از آن بخش های اقتصادی که بازدهی کمتری دارند، با محدودیت بیشتری روبرو هستند، و از استفاده از سرمایه محروم می‌شوند.

مهم ترین مفاهیم در تصمیم گیری سرمایه گذاری، ریسک و بازده می‌باشد. هر سهم و یا هر پرتفویی از سهام، اگر در فاصله خاصی از زمان خریداری، نگهداری و فروخته شود، بازده خاصی را نصیب دارنده آن می کند که این بازدهی، شامل تغییر قیمت و منافع حاصل از مالکیت است(راعی و سعیدی، ۱۳۸۳). از طرفی، بازده سهام در دوره های متفاوت، متغیر است و روند ثابت و یکنواختی را به همراه ندارد. ‌بنابرین‏ نوسان و تغییرپذیری، جزء لاینفک بازدهی سهام در طی زمان است. تغییرپذیری و نوسان بازده دوره های آتی سهام، سرمایه گذاری را با ریسک همراه می کند. ‌بنابرین‏ سرمایه گذار همیشه به دنبال کاهش ریسک و افزایش اطمینان بازدهی است(راعی، ۱۳۷۷).

در سال ۱۹۸۱ بنز^[۹۹] بیان کرد که بازده شرکت های کوچک و بزرگ با هم متفاوت است.

در سال ۱۹۸۵، روزنبرگ^[۱۰۰]، چنین بیان کرد که شرکت هایی که نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار سهام بالایی دارند، متوسط بازده بالایی نیز دارند.

فاما و فرنچ^[۱۰۱]، (۱۹۹۳) ‌به این نکته اشاره کردند که اندازه شرکت و نسبت ارزش دفتری به بازار، یک نقش اساسی در توضیح تفاوت های موجود در بازده شرکت ها ایفا می‌کنند.

در سال ۱۹۹۵، مارونی^[۱۰۲] ‌به این نتیجه رسید که وقتی نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار بالا باشد، متوسط بازده ها نیز بالا خواهد بود.

گومز^[۱۰۳]، (۲۰۰۱) چنین نتیجه گیری کرد که بازده های بالا به وسیله خرید نسبتاً ارزان سهام و فروش به قیمت گران تر به دست می‌آید.

باری، لاک ود و رودری گواز^[۱۰۴] (۱۹۹۹) اظهار داشتند که اثر اندازه شرکت در بعضی از ماه های سال بر بازده سهام محسوس است؛ در حالی که اثر نسبت ارزش دفتری به بازار در کل دوره فراگیر و معنی دار است.

احمد پور و رحمانی (۱۳۸۶) اظهار داشتند که اندازه و نسبت ارزش دفتری بازار دو عامل تأثیرگذار بر بازده سهام می‌باشند.

مشایخ و حراف عموقین(۱۳۹۰) اظهار داشت که بین نوسانات بازدهی سهام و اندازه شرکت، زمانی که شرایط بازار در مدل دخالت داده شود یا وقتی شرایط بازار در نظر گرفته نشود؛ رابطه مثبت و معنی ‌دار وجود دارد و شرایط بازار (رونق یا رکود) تأثیری بر رابطه بین اندازه شرکت و نوسانات بازده سهام ندارد.

دونالد کیم^[۱۰۵]، (۱۹۹۳) پیرامون بررسی تأثیر اندازه شرکت و نسبت سود به قیمت بر بازدهی سهام اظهار داشت که شرکت های با ارزش بازار کوچکتر بازده بالاتری از شرکت های باارزش بازار بزرگتر دارند. پرتفوی شرکت های کوچکتر با نسبت سود به قیمت پایین تر، متوسط بازده بیشتری از پرتفوی تشکیل شده با نسبت سود به قیمت بالاتر داردو بازده رابطه معکوس با ارزش بازار دارد. همچنین پرتفوی شرکت های کوچکتر که نرخ سود به قیمت پایین تری دارند دارای متوسط بازده بالاتری نسبت به پرتفوی با سود به قیمت بالا هستند.

لم، (۲۰۰۲)؛ پیرامون بررسی ارتباط بین اندازه، نسبت ارزش دفتری به بازار و نسبت سود به قیمت با بازدهی اظهار داشت که نسبت ارزش دفتری به بازار قدرت پیش‌بینی بازدهی سهام را دارد. نسبت سود به قیمت و اندازه ارتباط مثبتی با بازدهی دارد.

شریعت پناهی و خسروی، (۱۳۸۶) پیرامون بررسی ارتباط بین اندازه، نسبت ارزش دفتری به بازار و نسبت سود به قیمت با بازدهی اظهار داشتند که ارتباط منفی و معنی داری بین اندازه شرکت و بازدهی سهام وجود دارد. ارتباط مثبت و معنی داری بین نسبت ارزش دفتری به بازار و بازدهی سهام وجود دارد.در حالی که نسبت سود به قیمت بر بازدهی سهام تأثیر ندارد. آن ها با ایجاد وقفه بین متغیرهای خود تأثیر همزمان این سه متغیر بر بازدهی را بررسی کردند و ‌به این نتیجه رسیدند که بین این سه متفیر و بازدهی سهام رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.

۲-۱۳٫ سرمایه گذاران نهادی و نوسان پذیری بازده سهام

نوسان پذیری بازده سهام، یکی از موضوعات بحث برانگیز مالی است که در سال های اخیر مورد توجه محققان بازار سرمایه در بازارهای نوظهور قرار گرفته است(لیلداکیس^[۱۰۶]، ۲۰۰۴). دلیل این گرایش به ارتباط بین نوسان پذیری قیمت و به تبع آن بازده و تأثیر آن بر عملکرد بخش مالی و همچنین کل اقتصاد بر می‌گردد. از طرف دیگر، فایده مندی مطالعه نوسان پذیری بازده سهام از طرف سرمایه گذاران از این جهت است که آن ها نوسان پذیری بازده سهام را به عنوان معیاری از ریسک در نظر می گیرند و همچنین خطی مشی گذاران بازار سرمایه می‌توانند از این معیار به عنوان ابزاری برای اندازه گیری میزان آسیب پذیری بازار سهام استفاده نمایند(ظفر و همکارانش^[۱۰۷]، ۲۰۰۸). امروزه نقش سرمایه گذاران نهادی به عنوان واسطه انتقال وجوه و پس اندازها به بازار سرمایه و مدیریت منابع در بازارهای مالی سایر کشورها روز به روز اهمیت بیشتری پیدا ‌کرده‌است، به طوری که افزایش معاملات سرمایه گذاران نهادی در بازارهای جهانی سهام از اواخر دهه ۱۹۸۰، منجر به افزایش توجه محققان مالی به بررسی تأثیر این نهادها بر تغییرات قیمت سهام شده است، به گونه ای که سرمایه گذاران نهادی را می توان به عنوان گروهی از سهام‌داران شرکت تلقی کرد که بر تغییرات قیمت و متعاقباً نوسان بازده سهام نقش دارند.

مسئله‏ جهاد در فرهنگ اسلامی و به ویژه در مکتب و آئین تشیّع از اهمیّت و ارزش والایی برخوردار است. اهمیّت این مسئله آنگاه مشهودتر به نظر می‏رسد که قرآن به عنوان اصلی‏ترین و عظیم‏ترین منبع معارف و معالم اسلامی سرشار از آیات و اشارات فراوانی در این موضوع می‏ باشد. همچنین در سفارشات و روایات معصومین «» نیز تعابیر بلندی با موضوع جهاد به چشم می‏خورد که نشان از اهمیّت ویژه‏ی آن دارد.

در سایه‏ی‌ جهاد در راه خداوند، امور دین و دنیای مسلمانان اصلاح و سعادت دنیا و آخرت نصیب آنان می‌شود. چنانچه مسلمانان به جهاد قیام نکنند، کفر، ظلم و فساد جامعه را فرا می‌گیرد و ستمگران و مستبدان بر زندگی آنان و نیز جامعه‏ی بشری مسلّط می‌شوند و چنین امّتی هرگز به فلاح و رستگاری نایل نمی‌شود.

بقای عظمت مسلمانان مرهون جهاد است و اگر آنان ‌به این امر مهم اهتمام نورزند، دشمنان اسلام نقشه‌های شوم و شیطانی خود را به کار می‌گیرند و به مسلمانان آسیب فراوانی می‌رسانند، به سرزمین آنان حمله می‌کنند و تمام امکانات و منابع آنان را به غارت می‌برند.

گفتار اول: جهاد در قرآن

با بررسی‏های انجام شده در قرآن کریم، این نکته به دست آمد که خدای متعال در پیش از صد و بیست آیه پیرامون جهاد به نکات زیر اشاره ‌کرده‌است:

تشریع جهاد، فضلیت جهاد و مجاهدین، مورد امتحان قرار دادن مؤمنین توسط جهاد، شدت و کوبندگی در جهاد، مرابطه و پاسداری از مرزها، اهداف جهاد، تاکتیک‌ها، روش‌ها و مقرّرات جهاد، امدادهای الهی و وعده نصرت، تهدید کفّار و مشرکین، نقش جنگ روانی منافقین در جهاد، منزلت شهید، اطاعت از فرماندهی و ولیّ امر، عقوبت فرار از جهاد، ترغیب به جهاد و توبیخ قاعدین، معرّفی دشمن و بالاخره آیات مربوط به صلح، مهادنه و امان.

۱-۱- اهمیّت

جهاد رکنی از ارکان دین و بخش مهمی از زندگی هر مسلمانی است. جهاد به آدمی حیات می‏بخشد و از آرمان‏های الهی و کرامت انسانی او پاسداری می ‏کند. تجارتی است که آدمی را از عذاب می‏رهاند و بهشت را بهای جان و مال مؤمنان قرار داده است. در قرآن مجید از جهاد و عظمت مجاهدان راه خدا بسیار سخن به میان آمده، امّا شاید در هیچ جا ‌به این عظمت ترسیم نشده است که حتّی نفس زدن اسبهای آن ها، و جرقّه‏های سمّ ستوران و گرد و غبار ناشی از حرکت سریع آنان، آن قدر با عظمت شناخته شده که به آن ها سوگند یاد شده است.

«وَ الْعادِیاتِ ضَبْحاً»^[۹۲]

قرآن کریم مؤمنان را به پیکار و جهاد در راه خداوند تشویق و فضیلت و پاداش بزرگی را برای آنان ذکر ‌کرده‌است و مجاهدان در راه خداوند را بر نشستگان برتری داده است. آنجا که می‌فرماید:

«لاَّ یسْتَوِی الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ غَیرُ أُوْلِی الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فَضَّلَ اللّهُ الْمُجَاهِدِینَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِینَ دَرَجَهً وَکلاًّ وَعَدَ اللّهُ الْحُسْنَى وَفَضَّلَ اللّهُ الْمُجَاهِدِینَ عَلَى الْقَاعِدِینَ أَجْرًا عَظِیمًا؛^[۹۳] مؤمنان که بی‌هیچ رنج و آسیبی از جنگ سر بر می‌تابند، با کسانی که به مال و جان خویش در راه خدا جهاد می‌کنند، برابر نیستند. خداوند کسانی را که به مال و جان خویش جهاد می‌کنند، بر آنان که از جنگ سر می‌پیچند برتری داده است و خدا همه را وعده های نیکو داده است و جهادکنندگان را بر آن ها که از جهاد سرمی‌تابند، به مزدی بزرگ برتری داده است.»

کلمه درجه نکره می‌باشد و برای بیان عظمت و اهمیّت است، گویا آنقدر درجه آن ها بالا است که کاملاً شناخته نمی‌شود و این همانند آن است که به هنگام بیان ارزش فوق العاده چیزی گفته می‌شود هیچ کس قیمت آن را نمی‌داند.^[۹۴]

البتّه که این آیه براى بیان برترى جهاد بر خانه‌نشینى است و اینکه جهاد آنگاه داراى چنین برترى است که اولًا در راه خدا باشد، نه در راه هواى نفس، و ثانیاًً با محبوب‌ترین و گرامى‌ترین چیزها نزد آدمى یعنى مال و از آن عزیزتر جان انجام شود.^[۹۵]

همچنین، قرآن شریف کسانی را که از شرکت در این امر مقدّس خودداری می‌ورزند و در راه جنگ و جهاد دچار ترس و بیم می‌شوند و از خود سستی و ضعف نشان می‌دهند، مورد نکوهش قرار می‌دهد و می‌فرماید:

«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ مَا لَکمْ إِذَا قِیلَ لَکمُ انفِرُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الأَرْضِ أَرَضِیتُم بِالْحَیاهِ الدُّنْیا مِنَ الآخِرَهِ فَمَا مَتَاعُ الْحَیاهِ الدُّنْیا فِی الآخِرَهِ إِلاَّ قَلِیلٌ؛ إِلاَّ تَنفِرُواْ یعَذِّبْکمْ عَذَابًا أَلِیمًا وَیسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَیرَکمْ وَلاَ تَضُرُّوهُ شَیئًا وَاللّهُ عَلَى کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ؛^[۹۶] ای کسانی که ایمان آورده‌اید! چیست که چون به شما گویند که برای جنگ در راه خدا بسیج شوید، گویی به زمین می‌چسبید؟ آیا به جای زندگی اخروی به زندگی دنیا راضی شده‌اید؟ متاع این دنیا در برابر متاع آخرت جز اندکی هیچ نیست. اگر به جنگ بسیج نشوید، خدا شما را به شکنجه‌ای دردناک عذاب می‌کند و قوم دیگر را به جای شما برمی‌گزیند و به خدا نیز زیانی نمی‌رسانید که خدا بر هر کاری تواناست.»

قرآن مجید جهاد را سرلوحه‏ی اعمال مسلمانان معرفی می‌کند و در سوره‏ی صف، پس از ایمان به خداوند و پیامبر اکرم «» به ذکر مجاهده در راه خدا می‌پردازد، زیرا جهاد فی سبیل الله موجب نجات از گرفتاری و بدبختی مسلمانان و مایه‏ی سربلندی و آزادگی آنان است. قرآن کریم می‌فرماید:

«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّکمْ عَلى تِجارَهٍ تُنْجِیکمْ مِنْ عَذابٍ أَلِیمٍ. تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِکمْ وَأَنفُسِکمْ ذَلِکمْ خَیرٌ لَّکمْ إِن کنتُمْ تَعْلَمُونَ. یغْفِرْ لَکمْ ذُنُوبَکمْ وَ یدْخِلْکمْ جَنّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ مَساکنَ طَیبَهً فِی جَنّاتِ عَدْنٍ ذلِک الْفَوْزُ الْعَظِیمُ؛^[۹۷] اى کسانى که ایمان آورده‌اید، آیا شما را بر تجارتى راه نمایم که شما را از عذاب دردناک مى‌رهاند؟ به خداوند و رسول او ایمان بیاورید و در راه خدا با اموال و جان‏های خود کوشش کنید. این برای شما بهتر است، اگر بدانید. (اگر چنین کنید) گناهانتان را مى‌بخشد و شما را در باغهایى از بهشت داخل مى‌کند که از زیر (درختان) آن جویبارها روان است و در مسکن‌هاى پاکیزه در بهشت جاویدان جاى مى‌دهد؛ و این پیروزى بزرگ است.»

ایضاً در قرآن به آنان که در راه خدا می‌جنگند، می‌کشند و کشته می‌شوند و در یک کلام مجاهدان راه حق بشارت داده می‌شود که بهای این همّتشان بهشت جاویدان معیّن شده است و پیروزی حقیقی گذشتن از مال و جان در راه خداوند است؛ حال خواه بکشی و خواه کشته شوی.

تعداد قابل ملاحظه ای از مطالعات در بررسی مفهوم استرس بر نقش تعیین کننده و بلامنازع تفاوت های فردی در «فرایند های ارزیابی شناختی» تأکید کرده‌اند (کاسیدی^[۱۴۵], ۲۰۰۷؛ گوائرتز و گریگوایر^[۱۴۶]، ۲۰۰۴؛ ریچاردز و پیهت^[۱۴۷], ۲۰۰۰؛ دآندا, بارونی, باسکین, باچوالد, مورگان, او, گولد و ویس^[۱۴۸], ۲۰۰۰؛ کویپر, مارتین و اُلینگر^[۱۴۹], ۱۹۹۳؛ حجت^[۱۵۰] و همکاران, ۲۰۰۳).

گوائرتز و گریگوایر (۲۰۰۴) رابطه بین فرایندهای ارزیابی شناختی و استرس تحصیلی را در گروهی از نوجوانان دختر و پسر مطالعه کردند. نتایج نشان داد در حالی که دختران در مقایسه با پسران اهمیت بیشتری به موقعیت استرس زا دادند، پسران در مقایسه با دختران گزارش کردند که در مواجهه با موقعیت های استرس زا از منابع مقابله ای بیشتری برخوردارند. در این پژوهش، نتایج تحلیل خوشه ای نشان داد که بین ‌گروه‌های با الگوهای ارزیابی مختلف، از نظر سطوح تجارب تحصیلی استرس زا با یکدیگر تفاوت معناداری وجود دارد.

با توجه به اهمیت مفهوم ارزیابی در تجربه یک رویداد استرس‌زا عجیب به نظر می‌رسد که چرا مطالعات کمی این موضوع را در موقعیت های آکادمیک مورد توجه قرار داده‌اند. پاره ای از مطالعات نشان داده‌اند که یادگیرندگان فشارها و انتظارهای مرتبط با موقعیت های تحصیلی خود را متعارف ترین تنشگرهای زندگی روزانه خود قلمداد می‌کنند (دآندا و همکاران, ۲۰۰۰؛ هالستید, جانسون و کانینگهام^[۱۵۱], ۱۹۹۳). مطالعات انجام شده در این حوزه عمدتاً بر راهبردهای مقابله ای ترجیحی مورد استفاده یادگیرندگان در مواجهه با موقعیت های استرس‌زای تحصیلی مبتنی است (دآندا و همکاران، ۲۰۰۰؛ دامونت و پرووست^[۱۵۲]، ۱۹۹۹؛ ریجاوک و بردار^[۱۵۳]، ۲۰۰۲؛ تورشیم و وولد، ۲۰۰۱) و از توجه به فرایندهای ارزیابی شناختی که پیشایند این راهبردها هستند, بازمانده اند.

نظریه های مقابله با استرس

نخستین تلاش های انجام شده برای مفهوم سازی استرس، به وسیله عالمان علوم زیست شناسی و فیزیولوژی انجام شده است (کانن، ۱۹۳۲؛ نقل از گلانز و شوارتز^[۱۵۴]، ۲۰۰۸). علاوه بر این، طیف وسیعی از علوم رفتاری و سلامت، مانند همه گیرشناسی، روان شناسی شخصیت، روان شناسی شناختی، روان شناسی اجتماعی و پزشکی نیز به درک بهتر مفهوم استرس کمک های چشمگیری کرده‌اند.

همان طور که اشاره شد مفهوم استرس در زمینه‌های پژوهشی بسیار متفاوتی مانند علوم زیستی و اجتماعی مطالعه شده است. برای مثال، سلی تأکید می‌کند با وجود آن که غالب افراد معتقدند که استرس یک مفهوم منفی می‌باشد، استرس به طور ذانی منفی نیست. بر طبق نظر سلی (۱۹۷۶؛ نقل از گلانز و شوارتز، ۲۰۰۸) واکنش به استرس می‌تواند به مثابه یک انگیزش درونی عمل کند و مقدار قابل قبولی از استرس در رشد و نمو فرد مؤثر می‌باشد. مفهوم استرس در علوم مختلف به طرق مختلف تعریف شده است. در علوم مختلف، مفهوم استرس به طرق متفاوتی تعریف شده است و این مفهوم در الگوهای نظری مختلف به مثابه یک متغیر وابسته، متغیر مستقل و یا یک متغیر تبادلی مورد توجه محققان قرار گرفته است. با توجه به تفاوت های موجود در درک استرس، بررسی مفهوم استرس در طیفی از الگوهای نظری مختلف، ضروریست.

الگوی مبتنی بر پاسخ استرس

مرور ادبیات پژوهش نشان داد که خاستگاه الگوی پاسخ محور استرس^[۱۵۵] در علم پزشکی می‌باشد. در این قلمرو پژوهشی، استرس بیانگر شیوه ترجیحی فرد در پاسخ به عوامل استرس زا می‌باشد. به بیان دیگر، استرس نشان دهنده الگوی پاسخ جسمانی، روان شناختی و عواطف منفی فرد در مواجهه با عوامل استرس زا می‌باشد (کوپر، دیو و اُدریسکل^[۱۵۶]، ۲۰۰۱). در الگوی پاسخ محور، استرس به مثابه یک متغیر وابسته مورد توجه محققان بوده است.

کارهای اولیه بر روی استرس بر واکنش های فیزیولوژیک نسبت به محرک های استرس زا مبتنی بوده است. کانن (۱۹۳۲؛ نقل از گلانز و شوارتز، ۲۰۰۸) در اولین تعریف از مفهوم استرس، بر واکنش های «جنگ و گریز^[۱۵۷]» نسبت به عوامل استرس زا تأکید کرد. سلی (۱۹۵۶؛ نقل از گلانز و شوارتز، ۲۰۰۸) ـ که لقب پدر مطالعات مدرن استرس به وی تعلق گرفت ـ، مطالعات کانن را از طریق ‌مشاهده‌های بالینی و مطالعات آزمایشگاهی بسط داد.

سلی (۱۹۵۶؛ نقل از گلانز و شوارتز، ۲۰۰۸) در تعریف استرس به پاسخ فرد بر مطالبات موقعیتی تأکید کرد. به منظور تبیین الگوی مبتنی بر پاسخ استرس و شناسایی واکنش های افراد به عوامل استرس زا سلی (۱۹۵۶؛ نقل از گلانز و شوارتز، ۲۰۰۸) الگوی نشانگان انطباق عمومی^[۱۵۸] را بسط داد. سلی فرض کرد که تمام ارگانیسم های زنده در پاسخ به عوامل استرس زا، در سه مرحله، تغییراتی نشان می‌دهند. این مراحلـ که به صورت نشانگان انطباق عمومی نام گذاری شد ـ، شامل مراحل واکنش هشدار^[۱۵۹]، مقاومت^[۱۶۰] و خستگی^[۱۶۱] می‌باشد. در هر مرحله، پاسخ های فیزیولوژیک و رفتاری برانگیخته می‌شوند.

در مرحله هشدار، فرد موقعیت را درک می‌کند و فعالیت های جنگ و گریز به مثابه یک پاسخ طبیعی نسبت به موقعیت تهدید کننده تلقی می شود. در مرحله مقاومت، فرد تلاش می‌کند که از طریق انطباق با شرایط استزس زا خود را در برابر موقعیت تهدید کننده حفظ کند. مرحله خستگی (که گاهی با بیماری و مرگ همراه است) زماهی حادث مس شود که فرد موقعیت را از منابع درونی خود فراتر ارزیابی کند (کوپر و همکاران، ۲۰۰۱).

اگر چه تعداد زیادی از محققان نظریه سلی را به دلیل عدم ارائه تعریفی دقیق تر از مفهوم استرس مورد انتقاد قرار داده‌اند، اما الگوی نشانگان انطباق عمومی و الگوی پاسخ محور استرس از دیدگاه زیست شناختی حائز نقشی حیاتی بوده است. ‌بنابرین‏، الگوی مبتنی بر پاسخ سلی، از طریق ترغیب مطالعات دیگر، محققان را به درک عمیق تری از مفهوم استرس رهنمون ساخت (کوپر و همکاران، ۲۰۰۱).

در مجموع، الگوی مبتنی بر پاسخ بر پاسخ افراد نسبت به عوامل استرس زا مبتنی می‌باشد. ‌بنابرین‏، از توجه به محیط و یا محرک های دیگر ـ که بر الگوی پاسخ افراد در مواجهه با عوامل استرس زا مؤثرند ـ، بازمانده است. در پاسخ ‌به این انتقادات، محققان در مقابل الگوی مبتنی بر پاسخ استرس، الگوی دیگری را پیشنهاد کردند. در این الگو، که الگوی مبتنی بر محرک استرس^[۱۶۲] نامیده می شود، هدف اصلی محققان شناسایی موقعیت ها یا محرک های استرس زا می‌باشد (کوپر و همکاران، ۲۰۰۱).

الگوی مبتنی بر محرک استرس

در طول دهه ۱۹۸۰-۱۹۷۰، غالب مطالعات انجام شده درباره استرس بر رویکرد محرک محور، مبتنی بوده اند (سوتان، بام و جانستون^[۱۶۳]، ۲۰۰۴). در الگوی مبتنی بر محرک، هدف عمده شناسایی منابع اصلی استرس بوده است. در این الگو، شرایط اجتماعی مانند فضای اجتماعی، محیط کاری و روابط به مثابه محرک ها تلقی می‌شوند. در ادبیات علمی، استرس به مثابه پاسخ به یک محرک در محیط یا به مثابه یک محرک که در فراخوانی پاسخ مؤثر است، تعریف شده است (دیلی و ویلکاک^[۱۶۴]، ۲۰۰۲). در الگوی مبتنی بر محرک، استرس بُعدی از محیط فرض می شود که در فرد نسبت به محرک استرس زا واکنشی فرامی خواند (بارتلت^[۱۶۵]، ۱۹۹۸). بر اساس این الگو، استرس به یک ویژگی، رخداد یا موقعیت در محیط اطلاق می شود.

اضطراب از تلاش‌های فرد برای زنده ماندن و حفظ کردن و دفاع کردن از وجود خویش ناشی می شود. و احساسهای که اضطراب به وجود می آورد جنبه اجتناب ناپذیر شرایط انسان است. اضطراب وجودی به صورت نتیجه ی اجتناب ناپذیر روبه رو شدن با مقررهای وجود یعنی مرگ، انزوا وجودی و بی معنای توصیف شده است (یالوم، ۱۹۸۰). اسپیلبرگر اضطراب را به دو دسته حالتی و صفتی تقسیم کرد.

اضطراب حالتی ناپیدار است و بسته به موقعیت نوسان دارد و در نتیجه ادراک شخصی از تهدید آمیز بودن موقعیت فعلی است و اغلب با فعال شدن دستگاه عصبی خود مختار همراه است اضطراب صفتی گرایش رفتاری پایدار و تا حدودی اکتسابی که اغلب به عنوان ویژگی فرد تعریف می شود. و گاهی در اثر این ویژگی فرد دامنه وسیعی از موقعیتهای معمولی را تهدیدآمیز ارزیابی می‌کند (بیرامی و همکاران، ۱۳۹۴).

۲-۵-۱۱ درمان اختلالات اضطراب

سال‌های ۱۹۹۰ دهه ی مغز نام گرفت؛ آگاهی از افسردگی و نشانه های آن رشد غزاینده ای داشت این بیماری به خوبی تفهیم شده و درمان مناسب دریافت می کرد امروزه در اجتماع و مرکز در اجتماع و مراکز بالینی اختلالات اضطرابی به عنوان حالات روانپزشکی شایع و طاقت فرسا شناخته می‌شوند رهنمودهای وابسته به شواهد مربوط به درمان داروشناسی اختلالات اضطرابی توسط انجمن انگلیسی سایکوفارماکولوژی در اختیار قرار گرفته است (بالدوین و دیگران). دارو درمانی می‌تواند انتخاب ترجیحی برای بیمارانی باشد که تمایل ندارند یا قادر نیستند از رویکرد روان شناختی سود ببرند. چون که این علاوه وقتی افسردگی همراه یک مشکل قابل مقایسه با آن است به علاوه وقتی افسردگی همراه مشکل قابل توجه محسوب می شود درمان با ضد افسردگی دارای کارآمدی مشخص است و نشانه های اضطراب و افسردگی را از بین می‌برد. با این حال امتیاز دارو درمانی را باید در برابر عوارض جانبی احتمالی مسائل مرتبط با وابستگی به آن مورد توجه قرار دارد. بدون شباهت به مداخله روانشناختی دارو درمانی اضطراب هنوز پتانسیل ایجاد تغییر بنیادی و دائمی را در دوره اختلال نداشته است بازگشت علائم در بیماران اختلال اضطراب فراگیر شایع است و بیماران دارای تاریخچه اضطراب مزمن که به درمان حاد پاسخ اختلال اضطراب فراگیر شایع است و بیماران دارای تاریخچه اضطراب مزمن که به درمان حاد پاسخ می‌دهند باید حداقل برای ۶ ماه دارو درمانی فعال دریافت کنند بهترین شواهد در خصوص آثار درمانی بلند مدت برای داروهای SSRI (سیتالو پرام، پاروکسین) وجود درد اما می بایست کارآمدی و قابلیت تحمل آن ها به طور منظم زیر نظر باشد (دورهام، ۲۰۰۷).

شیوه های روان درمانی از جمله درمان های شناختی رفتاری در درمان اختلالات اضطرابی دارد مستندات تجربی است . (چامبلس و اولندیک^[۳۴]، ۲۰۰۱) نقطه قوت این رویکرد بر دیگر رویکردهای درمانی (مثل هیپنوتیزم) این است که تکنیک های شناختی رفتاری به طور منطقی از مدل‌های نظری علمی مربوط به مشکلات اضطراب اقتباس شده اند از اینرو یک همبستگی نظری و رابطه همسان تجربی بین تکنیک های درمانی و نشانه های اختلالات برای درمان وجود دارد. نظریه های رفتاری اختلالات اضطرابی. بیان می‌دارد که ترس های آسیب شناختی از طریق فرایندهای شرطی سازی کلاسیک به وجود می‌آیند. و رفتار اجتنابی از طریق شرطی سازی عامل حفظ می‌شوند (یعنی تقویت می شود) به همین طریق درمان‌های رفتاری برای اختلالات اضطرابی از اصل یادگیری که اعتبار تجربی آن ها به اثبات رسیده است برای اختلالات اضطرابی از اصل یادگیری که اعتبار تجربی آن ها به اثبات رسیده است برای خاموش کردن پاسخ های اضطرابی به محرکهایی که ایجاد ترس نامناسب می‌کنند استفاده می‌شوند تکنیک های رفتار درمانی که به طور گسترده استفاده می شود مواجه سیستماتیک با موقعیت های و محرک هایی است که موجب ترس پاتولوژیک می شود با مواجهه تکراری و طولانی مدت پاسخ های اضطراب به تدریج کاهش می‌یابد فرایندی که تحت عنوان خوگیری نامیده می شود. سایر نظریه پردازان (مثل فول ^[۳۵]، کوزاک^[۳۶]۱۹۸۶) فرض کرده‌اند که شیوه های مواجهه از طریق ارائه اطلاعات اصلاحی به بیمار راجع به خطرات بودن موقعیت های مورد ترس عمل می‌کند (تانای و همکاران^[۳۷]، ۲۰۱۲).

نظریه های شناختی اختلالات هیجانی بر آن است که سبک های تفکر غیر انطباقی منجر به پریشانی هیجانی می شود. (بک ۱۹۷۶) بویژه عقیده بر این است که اختلالات اضطرابی از عقاید انحرافی متمرکز بر تهدید جسمانی یا روان شناختی و به عنوان افزایش احساس آسیب پذیری شخصی حاصل می شود. برای نمونه افراد مبتلا بر ترس اجتماعی اغلب این احتمال را که سایرین آن ها را ارزیابی منفی می‌کنند اغراق می‌کنند در حالی که افراد مبتلا به اختلال پانیک احساس های بدنی دوره ای (مثل تپش قلب) را به غلط به عنوان علایم یک فاجعه (مثل حمله قلبی) در معرض رخداد تعبیر می‌کنند همین طور درمان‌های شخصی به بیماران کمک می‌کند که این شناخت های مختل را شناسایی و اصلاح کنند تا ترس شان را کاهش دهند. روان درمانی های رفتاری و شناختی از جمله مداخلات روانشناختی اختلالات اضطرابی هستند که به طور گسترده مطالعه شده است (بارلو، ۲۰۰۲).

۲-۶ پرخاشگری

گروهی از صاحب نظران علوم رفتاری نظیر فروید و لورنز معتقدند که پرخاشگری رفتاری است که ریشه در ذات و فطرت انسان دارد. این دو معتقدند که پرخاشگری به عنوان یک نیروی نهفته در انسان دارای حالت هیدرولیکی است که به تدریج در شخص متراکم و فشرده می‌شود و سرانجام نیاز به تخلیه پیدا می‌کند. به نظر لورنز اگر این انرژی به شکلی مطلوب و صحیح مثلاً در طرق ورزش‌ها و بازی‌ها تخلیه شود جنبه سازنده خواهد داشت. در غیر اینصورت به گونه‌ای تخلیه می‌شود که مخرب خواهد بود و ممکن است اعمالی از قبیل قتل، ضرب و شتم، تخریب و نظایر آن را دربرداشته باشد. از نظر فروید پرخاشگری در انسان نماینده غریزه مرگ است که در مقابل غریزه زندگی در فعالیت است، یعنی همچنان که غریزه زندگی ما را در جهت ارضای نیازها و حفظ هدایت می‌کند غریزه مرگ به صورت پرخاشگری می‌کوشد به نابود کردن و تخریب کردن بپردازد این غریزه چنانچه بتواند دیگران را نابود می‌کند و از بین می‌برد و اگر نتواند دیگران را هدف پرخاشگری و تخریب خود قرار دهد به جانب خود متوجه شده و به صورت خودآزاری و خودکشی جلوه گر می‌شود، ‌بنابرین‏ از نظر وی پرخاشگری حالتی مخرب و منفی دارد (کامیاب نژاد و همکاران، ۱۳۹۰).

مطالعات انجام شده توسط دو آزمون حساس به لوب فرونتال از جمله آزمون کلمه ورنگ استروپ و آزمون جور کردن کارت‌های ویسکانسین پرداختیم در این قسمت به جمع بندی یافته های پژهش های انجام شده خواهیم پرداخت.

به طور کلی پژوهش ها نشان دادن که در آزمون جورکردن کارت‌های ویسکانسین بیماران اسکیزوفرن و افسردگی اساسی عملکرد ضعیف تری نسبت به افراد بهنجار داشته اند (موتیز و همکاران،۲۰۰۲، داودی و همکاران، ۱۳۹۰، رحیمی و همکاران، ۲۰۱۱، برکوسکا و همکاران، ۲۰۰۹).

موتیز و همکاران در سال ۲۰۰۲ ‌به این نتیجه رسیدن که عملکرد بیماران اسکیزوفرن در آزمون جور کردن کارت‌های ویسکانسین عملکرد ضعیفی نسبت به افراد وسواس و افراد بهنجار دارند. همینطور رحیمی و همکاران در سال۲۰۱۱ ‌به این نتیجه رسیدن که بیماران روانی با اختلالات ادراکی از جمله افسرده اساسی و اسکیزوفرن را می توان با آزمون جور کردن کارت‌های ویسکانسین از افراد سالم تشخیص داد اما نمی توان به روشنی بیماران اسکیزوفرنی با علائم مثبت را از بیماران اسکیزوفرن با علائم منفی و افسرده بازشناسی کرد وهمچنین این ایده را تأیید کردند که نواحی مختلف لوب پیشانی می‌تواند در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی وافسردگی اساسی تحت تاثیر قرار گیرد و شدت علائم بالینی می‌تواند نتیجه آزمون را تغییر دهد .داودی و همکاران در سال۱۳۹۰ نیز ‌به این یافته رسیدند که بیماران اسکیزوفرن در مقایسه با افراد افسرده اساسی بدون روانپریشی و آزمودنی های بهنجار در همه متغییرهای آزمون جور کردن ویسکانسین عملکرد ضعیف تری داشتند و ‌به این نتیجه رسیدند که آسیب بیشتر ‌در عملکرد های اجرایی در آزمون جور کردن کارت هایویسکانسینبه طور کلی با روان پریشی مرتبط است.برکوسکا و همکاران در سال ۲۰۰۹ نیز ‌به این یافته رسیدند که افراد غیر افسرده با مشکلات شناختی عملکرد ضعیف تری نسبت به بیماران افسرده شدید و بیماران افسرده شدید عملکرد ضعیف تری نسبت به افراد بهنجار داشتند.

در پژوهش‌های که از طریق آزمون کلمه و رنگ استروپ انجام شده ‌به این یافته رسیدند افراد مبتلا به اسکیزوفرن و افسردگی اساسی در عملکردهای اجرایی نسبت به افراد بهنجار اختلال نشان دادند (قرائی­پور و همکاران، ۱۳۸۵، سلیمانی، ۱۳۸۷، بارچ و همکاران، ۲۰۰۴، هامر و همکاران،۲۰۱۰). همچنین تحقیقاتی صورت گرفته است که بر عواملی پرداخته شده است که می‌تواند بر آزمون کلمه و رنگ استروپ و آزمون جور کردن کارت های ویسکانسین مؤثر باشد، از جمله جنسیت ، سن ، تحصیلات و هوش .که در این پژوهش های ی انجام شده ،یافته های ضد و نقیضی به دست آمده است ‌بنابرین‏، این تحقیقات با توجه ‌به این بیانیات که عملکرد نابهنجار در آزمون جورکردن کارت‌های ویسکانسین با استعداد روانپریشی، وجود توهم و هذیان به عنوان علایم مثبت در اختلال اسکیزوفرنیا (کاپلان، ۲۰۰۰) رابطه دارد و بیماران اسکیزوفرنیا در مقایسه با دیگر اختلالات روانی بدون سایکوز عملکرد ضعیف تری دارند (نلسون و همکاران ۱۹۹۸) و همچنین با توجه به یافته ­های داودی و همکاران که ‌به این نتیجه رسیدند که آسیب بیشتر درعملکردهای اجرایی در آزمون جور کردن کارت­های ویسکانسین به طورکلی با روانپریشی مرتبط است، سعی دارد مشخص کندکه عملکرد اجرایی در بیماران بدون علائم روانپریشی چگونه است و از آنجا که تاکنون تحقیقی در زمینه بررسی عملکرد اجرایی بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا بدون علائم روانپریشی، افسردگی اساسی بدون علائم روانپریشی و افراد بهنجار به وسیله دو آزمون رنگ و کلمه استروپ و آزمون دسته­بندی کارت­های ویسکانسین صورت نگرفته است بر اساس پیشینه پژوهش و اهداف مذکور فرضیه های زیر تدوین گردیده است.

۳-۹- فرضیه های تحقیق

۱-در جور کردن کارت های ویسکانسین (خطای تداوم) بین عملکرد اجرای بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا بدون علائم روانپریشی، افسردگی اساسی بدون علائم روانپریشی و افراد بهنجار تفاوت معنی داری وجود دارد.

۲- در جورکردن کارت های ویسکانسین (خطای کل) بین عملکرد اجرایی بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا بدون علائم روانپریشی، افسردگی اساسی بدون علائم روانپریشی و افراد بهنجار تفاوت معنی داری وجود دارد.

۳- در آزمون کلمه و رنگ استروپ (تعداد خطا در فرم ناهمجور) بین عملکرد اجرایی بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا بدون علائم روانپریشی، افسردگی اساسی بدون علائم روانپریشی و افراد بهنجار تفاوت معنی داری وجود دارد.

۴- در آزمون کلمه و رنگ استروپ (اثر استروپ ؛ هزارم ثانیه) بین عملکرد اجرایی بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا بدون علائم روانپریشی، افسردگی اساسی بدون علائم روانپریشی و افراد بهنجار تفاوت معناداری وجود دارد.

۵- در جور کردن کارت های ویسکانسین (خطای تداوم) بین عملکرد اجرایی زنان و مردان تفاوت معناداری وجود ندارد.

۶- در جور کردن کارت های ویسکانسین (خطای کل) بین عملکرد اجرایی زنان و مردان تفاوت معناداری وجود ندارد.

۷- در آزمون کلمه و رنگ استروپ (تعداد خطا در فرم ناهمجور) بین عملکرد اجرای زنان و مردان تفاوت معناداری وجود ندارد.

۸- در آزمون کلمه و رنگ استروپ (اثر استروپ؛ هزارم ثانیه) بین عملکرد اجرایی زنان و مردان تفاوت معناداری وجود ندارد.

فصل سوم

روش تحقیق

۳-۱ مقدمه

در این فصل به بررسی چارچوب تحقیق می پردازیم. بدین منظور ابتدا به جامعۀ آماری، گروه نمونه و شیوه نمونه گیری پرداخته می شود و سپس ، ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش و شیوه کاربرد آن ها به تفصیل توضیح داده می شود. در انتها نیز، به طرح پژوهشی و روش آماری به کار رفته شده در این تحقیق پرداخته می شود.

۳-۲- نوع روش تحقیق:

پژوهش حاضر از نوع علی- مقایسه ای است و هدف تحقیق مقایسه متغیرها می‌باشد.

۳-۳ جامعه آماری

جامعۀ آماری در پژوهش حاضر شامل تمامی بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی و افسردگی اساسی و تمامی افراد بهنجار می‌باشد.

۳-۴- گروه نمونه و روش نمونه گیری

در این پژوهش گروه نمونه شامل ۳۰ فرد مبتلا به اسکیزوفرن (۱۵ زن، ۱۵ مرد) ۳۰ فرد مبتلا به افسردگی اساسی (۱۵ زن، ۱۵ مرد) و ۴۰ نفر از افراد بهنجار بودند که به شیوه نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. . آزمودنی ها نباید عقب ماندگی ذهنی، بیماری صرع، ضایع مغزی، بیش فعالی و اختلال توجه و سوء مصرف مواد داشته باشند و نیز دارای توانایی حداقل خواندن و نوشتن باشند. همچنین آزمودنی‌ها از نظر جنس با یکدیگر همتاسازی شدند. ولی متاسفانه با تمام تلاشی که صورت گرفت این تحقیق موفق به همتاسازی گروها از نظر جنس نشد .‌بنابرین‏ در تحلیل واریانس چند متغییره با بهره گرفتن از کواریانس یا متغییر همپراش^[۱۴۱] در نظر گرفته شد. همچنین گروه بهنجار از بین پرسنل بیمارستان و همراهان به شرطی که از وابستگان نزدیک بیمار نباشند انتخاب شدند.

۳-۵- ابزار پژوهش

در تحقیق حاضر از پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ (GHQ)، آزمون هوش مهک، آزمون جور کردن کارت های ویسکانسین و آزمون کلمه و رنگ استروپ استفاده شده که در زیر به آن ها خواهیم پرداخت.

۳-۵-۱- پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ (GHQ):

این آزمون توسط گلدبرگ (۱۹۷۲) ابداع شد. یکی از معروف ترین آزمون های مورد استفاده برای پی بردن به اختلاف روانی نهفته است (حسنی، ۱۳۸۶).